EU-subsidies kans en ‘risicogelden’ tegelijk

Subsidierecht
Den Ouden is vooral geïnteresseerd in waar Europese regelgeving in conflict komt met de nationale rechtsregels. Als beide systemen rechtstreeks met elkaar in botsing komen, is het probleem meestal wel duidelijk.
Den Ouden: ‘Interessant wordt het pas als er iets wringt in de aansluiting tussen de systemen.’ Ze richt zich voornamelijk op het financiële bestuursrecht en daarin met name op het subsidierecht. Het verbaast haar dat er zo weinig belangstelling voor dit vakgebied is binnen het bestuursrecht. ‘Er wordt veel gesubsidieerd. Het gaat om enorm veel geld en er zijn zoveel belangen mee gemoeid. Het is een belangrijk beleidsinstrument voor de overheid.’

Risicogelden
De ten uitvoerlegging van de Europese subsidiefondsen is een sterk gelaagd systeem waarin regelmatig wat misgaat. Enerzijds zijn er de Europese regels op basis waarvan de gelden tussen de lidstaten worden verdeeld, anderzijds zijn er de nationale regels waarmee concrete projecten moeten worden gefinancierd. Den Ouden: ‘Als de Europese regels niet precies geformuleerd zijn, dan bestaat er aan de kant van de lidstaat onzekerheid over de interpretatie van die regels. En als er dan onenigheid ontstaat over de interpretatie tussen de lidstaat en de Commissie, dan duurt het vaak lang of wordt het helemaal niet duidelijk wie er gelijk heeft. De Europese Commissie kan steeds besluiten niet uit te betalen of om terug te vorderen, en dan zit de lidstaat direct met een groot financieel probleem. Met iedere nieuwe subsidieperiode gaat het wel beter en er wordt hard aan de regelgeving gewerkt, maar ideaal is het nog niet. Een ander probleem is dat ons Nederlandse subsidierecht niet op alle punten voldoende rekening houdt met Europese subsidies. En een groot probleem vind ikzelf dat in de Europese jurisprudentie de rechtsregels steeds strenger worden voor de eindontvangers. Die moeten steeds beter op de hoogte zijn van de Europese en Nederlandse regels. Het betekent dat Europese subsidiegelden uiteindelijk risicogelden worden.’

Onderuitputtingsprobleem
Als voorbeeld noemt Den Ouden de affaire rond het Europees Sociaal Fonds in de jaren ‘90. Nederland moest honderden miljoenen terugbetalen. Toen is er alsnog een heleboel teruggevorderd bij de eindontvangers. Al snel deed het verhaal de ronde dat je geen ESF-subsidie moest aanvragen, omdat je het toch zou moeten terugbetalen. Daardoor kreeg Nederland voor de volgende programmaperiode te maken met een zogenoemd onderuitputtingsprobleem: als de gelden niet opgehaald worden, verdwijnen ze in een algemene pot en raak je ze als lidstaat gewoon kwijt.

Subsidieplafond
Sociale Zaken heeft toen een ESF-kantoor geopend waar aanvragers ondersteund werden. Den Ouden: ‘Dat was erg succesvol, na verloop van tijd werden er weer veel aanvragen ingediend. In zo’n geval stel je dan een subsidieplafond in, zodat er niet meer geld wordt toegewezen dan er beschikbaar is. Het bedrag dat uiteindelijk moet worden uitgekeerd (het realisatiecijfer) ligt vaak lager dan het aangevraagde bedrag, bij de uitvoering van het project gaat er altijd wel iets niet precies zoals het moet. In het Nederlandse systeem is dat geen probleem, want gelden die overblijven, blijven ter beschikking van de subsidiegevende instantie, bijvoorbeeld een gemeente of een stichting. Op Europees niveau is dat anders. Nederlandse instanties verstrekken, maar als er geld overblijft, gaat dat terug naar Europa. Je moet dus zo laat mogelijk het plafond vaststellen, want je wil zoveel mogelijk informatie hebben over je realisatiecijfers, dan kan je het Europese potje helemaal leegmaken.’

Akkefietje
‘Wat ging er nu mis? Op 27 oktober (2005) werd besloten om de volgende dag om negen uur het plafond in te stellen. Maar zo’n plafondinstelling moet worden aangekondigd in de Staatscourant en omdat op dat moment de minister niet bereikt kon worden en er geen officiële mededeling voor de Staatscourant beschikbaar was, ging het helemaal mis. Uiteindelijk stond het pas op 1 november in de Staatscourant. Maar intussen wist iedereen dat het plafond ingesteld zou worden; tussen 27 oktober en 1 november is er toen voor nog eens 450 miljoen aan subsidies aangevraagd. Die aanvragen moeten gewoon in behandeling worden genomen, zo besloot de bestuursrechter onlangs. Dat akkefietje heeft de minister zo’n 250 miljoen euro gekost. De conclusie is dus dat Nederlandse plafondregeling niet erg geschikt is voor de situatie waarin Europese subsidies worden toegekend. Het lijkt soms te gaan om details, maar die details kunnen enorme financiële consequenties met zich meebrengen.’

Schone taak
Den Ouden vindt het belangrijk om te onderzoeken hoe het Nederlandse recht zo kan worden vormgegeven dat de Europese regels uitgevoerd kunnen worden zonder al die problemen. Daar zijn grote belangen mee gemoeid: ‘We moeten het onderuitputtingsprobleem vermijden, maar we moeten er ook voor zorgen dat we er achteraf geen enorme kater aan overhouden.’ Ook in andere lidstaten heeft men problemen bij de uitvoering, maar Nederland maakt slecht gebruik van de beschikbare Europese subsidiegelden. In de afgelopen jaren werd maar zo’n 55% van de beschikbare subsidiegelden daadwerkelijk opgehaald in Brussel, terwijl bijvoorbeeld Ierland ongeveer 90% haalde. Den Ouden: ‘Er gebeurt nog weinig op het gebied van kennis delen tussen de lidstaten. Daar zie ik zeker ook een schone taak voor mezelf weggelegd.’