Freiberga of Balkenende?
Europa krijgt een president, in 2009 is het zo ver met het nieuwe Verdrag van Lissabon. Wie staat er straks naast Medvedev en, bijvoorbeeld, Obama op het bordes van de G8? Een nationaal politicus uit het verleden? Heeft Europa als gemeenschap van kennis, cultuur en wetenschap niet meer uitstraling dan dat?
ScienceGuide is met Vrij Nederland en het Europees Universitair Instituut in Florence op zoek gegaan naar wat meer verbeeldingskracht en Europese visie.
Een gezaghebbende en kleurrijke selectie van Europeanen is gevraagd naar hun gedroomde kandidaat voor het nieuwe Europese presidentschap. Mensen als Max Kohnstamm, Max van der Stoel, Bernard Bot, Geert Mak, Abram de Swaan, Harry Mulisch, Tom Lanoye, Yvonne van Rooij, Sylvester Eijffinger, Douwe Breimer, Sander van den Eijnden, Frans de Ruiter, Theo Bovens, Simon Anholt, Arie Kraaijeveld, Luc Soete, Yves Mény en nog velen uit het netwerk van ScienceGuide in binnen- en buitenland deden hier actief in mee.
“We hebben een catalysator nodig’
Prof Yves Mény, de president van het European University Institute, schreef met Thieu Besselink –lid van de redactieraad van ScienceGuide- een krachtig essay, waarin zij hun analyse in verschillende internationale media publiceren. “Rather than a driver, we need a catalyst, because Europe is not short of leaders who want to show the way, but lacks an integrating face that can express its soul. For the first time in history a continent has the chance to choose someone who can represent the ideals of the European culture, its diversity and cooperation, creativity and consciousness, its knowledge society and struggles for democracy.”
Op die gedachte werd indringend gereageerd. Luc Soete zegt het zonder omhalen: “Ik vind uiteraard ook het idee dat oude, nationale politieke leiders van Europese landen nu het boegbeeld van Europa zouden worden vrij gek.” En dan blijkt al snel: men heeft veel sympathie voor boeiende auteurs en kunstenaars als gedroomde president. Frans de Ruiter vindt die toespitsing aanlokkelijk, want “dat beperkt de keuze op prettige wijze. Zoveel schrijvers, componisten, filmmakers en kunstenaars van zo’n snit zijn er niet.” Arie Kraaijeveld noemt meteen twee Nederlandse namen: Cees Nooteboom en Geert Mak. Maks naam valt zelfs opvallend vaak. Maar al snel klinken ook aarzelingen en bezwaren. Harry Mulisch verwoordt die zo: “Het is een mooie gedachte, maar een schrijver wordt op die post compleet ingekapseld door de Sarkozy’s. Albert Einstein is ooit gevraagd of hij president van Israël wilde worden. Hij heeft beleefd geweigerd. Ik denk dat hij daar groot gelijk in had.”
Patten, Castells of wie?
Daarom komen verschillende mensen met verrassende suggesties van lieden met zowel bestuurlijke als culturele en wetenschappelijke ervaring op het hoogste niveau. De Ruiter wijst op Jack Lang en –met velen- Vaclav Havel. De voormalige rector van Leiden, Douwe Breimer, wijst op zijn Oxfordse collega Chris Patten: deze was al Eurocommissaris en gouverneur van Hong Kong en hij noemt hem “een “bevlogen” Europeaan “ en door zijn kennis van politiek en cultuur “een voortreffelijk boegbeeld en “spreekbuis” voor Europa.”
Leszek Balcerowicz, de architect van de Poolse economie na de val de Muur, wordt door econoom Sylvester Eijffinger vanuit Harvard aanbevolen. ‘Hij verdient het om de eerste president van Europa te worden. Deze buitengewoon indrukwekkende man is een legende in Polen.’ Ook de naam van de nummer 1 van de ScienceGuide Top 10 van Europa uit 2007, Manuel Castells valt regelmatig als droompresident.
Droomkandidaat uit Canada en Letland
Maar dwars door de gesprekken en suggesties heen kreeg één zo’n gedroomde kandidaat in steeds bredere kring steun. Zij stond al op 10 in die Europese lijst van ScienceGuide vorig jaar, nota bene een Canadese hoogleraar. Zij vluchtte als kind voor de opmars van de Russsen in haar Letland naar Marokko en werd professor in Montreal. Zij werd zelfs voorzitter van de Academie van de Royal Society en vice-voorzitter van de Wetenschapsraad van haar nieuwe vaderland. Toch bleef de psychologe daar verbonden met haar oorsprong, het in de Sovjet-Unie opgeslokte Letland en publiceerde over bijvoorbeeld de literaire waarde van de volksliedjes van het land waar zij geboren was.
In 1998 keerde zij terug naar haar geboorteland om dit na zijn onafhankelijkheid uit de Sovjetgreep naar nieuwe vrijheid en bloei te helpen brengen. Vaira Vike- Freiberga deed dit zo overtuigend dat men haar binnen een jaar tot president koos en in 2003 voor een tweede termijn, die zij vorig jaar met eer overladen mocht afronden. Zij voerde haar land de NATO en de EU in. Grote nadruk legde zij op de ontwikkeling van de cultuur en identiteit van de Baltische landen, maar ook op hun technologische revolutie en de wetenschap. In 2006 werd al een Nederlandse tulp gedoopt met de naam ‘President Vaira’, het kan geen toeval zijn.
“Ze is iemand van formaat die niet bang is haar nek uit te steken,” zegt Van der Stoel en Ben Bot is helemaal enthousiast: “Freiberga is een indrukwekkende dame. Een begaafd spreker en zeer gedecideerd in haar optreden. Een voortreffelijke kandidaat.”
ScienceGuide-columnist dr. Pieter Omtzigt, rapporteur in de Raad van Europa over mensenrechtenthema’s als Kosovo en de geheime vluchten van de CIA, ziet de benoeming van de eerste president en een kandidatuur van Freiberga in een fundamenteel perspectief: “Het feit dat wij in Europa een Hof voor de Mensenrechten hebben, waar burgers die onderdrukt zijn hun recht kunnen krijgen, komt doordat wij hier beseffen, dat wij geen oorlog meer willen tussen de volken waar wij mee samenleven. De eerste president van de Unie moet iemand zijn die dat krachtig weet uit te stralen, naar onze eigen burgers en de rest van de wereld.
Het zal daarom iemand moeten zijn die een werkelijk concept heeft van wat wij bedoelen als wij tegen elkaar zeggen: ‘Europa is vooral een waardengemeenschap’. Die een concept daarvan heeft dat inclusief is, waarden in brede zin weet uit te dragen, voortbouwend op de joods- christelijke en de Verlichtingstradities die aan de basis liggen van het Europa van nu. Daar moeten we een ‘boegbeeld’ van weten te vinden. President Freiberga is er voor mij zeker een goed voorbeeld van, maar er zijn in Europa ongetwijfeld nog meer mensen die wij daaraan, ook in de politiek, herkennen.”
Monsieur le Président Balkenende?
Vrij Nederland en ScienceGuide pikten bij hun speurwerk in dit opzicht duidelijke signalen op dat nog iemand in Brussel hoge ogen kan scoren als kandidaat-president: Jan Peter Balkenende. Zijn goede reputatie in de Europese topoverleggen, intellectuele bagage en vasthoudendheid staan daar hoog aangeschreven. En een plots vertrek in 2009 zou hij als nationaal belang en eerbewijs kunnen presenteren. Ben Bot zegt het zelfs on the record; “Als de weg open ligt denk ik dat hij geen nee zegt.” De premier reageerde prompt op het bericht van ScienceGuide en Vrij Nederland. Hij gaf aan dat hij “vastbesloten is van deze kabinetsperiode een succes te maken. Andere zaken houden hem niet bezig.” Haagse fijnproevers lezen daar in elk geval niet de wegwuivende ontkenning in, die bij eerdere geruchten stante pede uitging van de RVD.
In Brussel is de vechtpartij om de post, bevoegdheden en zelfs de emolumenten al onderhuids in volle gang. De ambtelijke verkenningen leveren al flinke spanningen op. Men noemt ze nu nog “very abstract and very general.” There appeared to be general agreement that that the president of the council – whose job description has yet to be defined – will get the same sort of treatment as the president of the European Commission,’ aldus de EUobserver.
Het salaris zou €270,000 bedragen, ‘a chauffeured car, a housing allowance and a personal staff of around 20. What the EU president will actually do remains unclear. The post may be purely administrative such as chairing EU leader meetings or could evolve into a much more high-profile and powerful role – a true face of the European Union. One diplomat pointed out that the perk discrepancy between the presidents of the commission and the council cannot be too big, so as not to enhance the expected rivalry between the holders of the two posts. Speculation that the new president may get a special residence and a presidential jet was dismissed by several officials as being too “symbolic”, whatever the job description.
