‘Maak gebruik van de diversiteit om de hoek’

Trompenaars behoort tot de wereldtop van managementconsultants. Hij is bekender in het buitenland dan in ons land. Sinds september 2007 is hij, aan de Vrije Universiteit Amsterdam, hoogleraar cross-cultural management.

Organisaties kunnen volgens Trompenaars veel winst boeken met culturele diversiteit. Het is een kritische succesfactor voor wereldwijd opererende organisaties.  Over dat onderwerp zal ook zijn voordracht gaan op het jaarcongres van de Nuffic, dat gewijd is aan het thema ‘sterker over de grens’. “Het blijkt dat innovatie enorm lijdt onder culturele diversiteit, maar er ook veel aan te danken heeft. Als die diversiteit goed wordt geleid, kun je er heel veel uithalen. Want innovatie is in essentie het combineren van tegengestelde waarden. Dan kom je tot nieuwe inzichten. Maar het kan ook ontaarden in chaos, in een toren van Babel. Het verschil zit ‘m in het leiderschap.”

Ook in het hoger onderwijs ontstaat steeds meer culturele diversiteit. “Internationalisering gebeurt overal om je heen. Daar hoef je niet meer voor naar het buitenland. Ik zie het bij mijn studentengroepen waar ook veel niet- Nederlandse studenten in zitten. Zo’n multiculturele groep is heel stimulerend. Als ik een case behandel, krijg ik totaal verschillende antwoorden. Dat gebeurt niet als ik een groep heb met alleen maar Nederlanders of Chinezen. Die verschillende gezichtspunten maken het boeiend. Zo krijg je een soort mirror image van de realiteit om je heen. Internationaal werken verrijkt je beeld van de realiteit.”

Uitsloverij

Het hoger onderwijs zou effectiever kunnen omgaan met culturele diversiteit, vindt Trompenaars. “Veel docenten doen gewoon hun Nederlandse dingetje, maar dat werkt niet bij internationale groepen. Maak ze daar bewust van.” De cultuurexpert schudt de voorbeelden uit zijn mouw. “Neem de verschillende leerstijlen. Een typisch Amerikaans model is om eerst een case in te brengen en de zaak daarna breder te trekken. Als je dat in Frankrijk doet, word je afgebrand. Daar begin je met de theorie.” Ander voorbeeld: “Als je aan Amerikanen een vraag stelt, krijg je onmiddellijk antwoord, of ze er nu over hebben nagedacht of niet. Aziaten zien dat als uitsloverij. Met een gemengde groep moet je er dus voor zorgen dat de Amerikanen niet de boel overschreeuwen, want dan hoor je de Aziaten helemaal niet meer.”

Ook bij groepsopdrachten kunnen cultuurverschillen een rol spelen. “In Nederland wordt snel gezegd: Jantje of Pietje heeft wat minder gedaan. Maar bij Chinezen moet je niet proberen te onderscheiden wie wat heeft gedaan. Dat accepteren ze niet. Het teamgevoel is bij hen veel sterker.”

Ook met grapjes maken is het soms uitkijken geblazen, weet hij uit eigen ervaring.  “Ik hou er wel van om iemand in de maling te nemen. In Nederland kan dat. Amerikanen kunnen er tot op een bepaalde hoogte tegen, maar grapjes over man/vrouwverhoudingen worden bijvoorbeeld niet gewaardeerd. Ik was een jaar of tien geleden in Amerika voor een cursus multicultureel management met dertig vakgenoten. Ik introduceerde mijzelf, vertelde dat ik 43 was en zei: ‘Als u denkt dat ik er oud uitzie, komt dat niet doordat ik zoveel reis, maar doordat ik drie dochters hebt.’ Drie vrouwen liepen onmiddellijk de zaal uit. En de week moest nog beginnen.”

Zelfoverschatting

Trompenaars is een veelgevraagd consultant op het gebied van internationaal management. Wat is volgens hem nodig om hogescholen en universiteiten internationaler te laten opereren? “Het zou een groot verschil maken als het management van onderwijsinstellingen internationaal samengesteld was. Neem een Fransman of een Japanner op in het college van bestuur. Dan krijg je heel andere discussies.”

Multicultureel management zou in het hoger onderwijs in veel meer vakken moeten worden ingeweven, vindt Trompenaars. Een tijdje geleden had hij op de VU een bijeenkomst  met collegahoogleraren. “Ik stelde voor om eens te discussiëren over multiculturaliteit in relatie tot hun vakgebied. Ze wisten niet waar ik het over had.”

Jammer vindt hij het, dat er zo weinig aandacht is voor cultuurverschillen. “Daardoor mislukt driekwart van de grensoverschrijdende overnames. Je hebt straks twee tot drie miljard niet-Amerikanen. China en India worden gigantische economieën. Dan moet je effectief met die culturen kunnen omgaan. Als je dat kunt, heb je de deal binnen. Voor een handelsnatie als Nederland is dat van groot belang.”

Maar Nederlanders zijn volgens Trompenaars niet bijzonder getalenteerd in het begrijpen of willen begrijpen van andere culturen. “Ze overschatten zichzelf een beetje. Ze vinden dat ze heel veel talen spreken. Dat doen ze ook, maar allemaal heel slecht. Die zelfoverschatting zie je terug in hun culturele gedrag. Dat is toch een beetje dat protestantisme. Zo van: er is maar een waarheid en die zal ik je even uitleggen. Zo’n houding is natuurlijk niet echt bevorderlijk voor een goede omgang met andere culturen.”

Ambitieus studieklimaat

De internationale mobiliteit onder studenten neemt steeds meer toe. De verwachting is dat in 2020 wereldwijd 6 miljoen studenten in het buitenland zullen studeren. Zelf vertrok Trompenaars op zijn 22-ste, als net afgestudeerd econoom, naar de Verenigde Staten, waar hij promoveerde aan de University of Pennsylvania. “Het was hard werken aan zo’n gerenommeerde universiteit”, weet hij nog. ‘Het was een heel ambitieus studieklimaat. Daar kunnen we in Nederland van leren. Bij Nederlandse universiteiten is de koffie altijd slecht, de bewegwijzering niet in orde. Niemand weet waar 5A 23E is. Dat soort dingen. In Amerika is dat allemaal veel professioneler geregeld.”

Nederland wil graag meer internationale studenten trekken, maar is vooralsnog een B-bestemming. Hoe kan de aantrekkingskracht van ons hoger onderwijs worden vergroot? “Je moet dat combineren met de sterke punten van Nederland, bijvoorbeeld onze handelsgeest, het innovatief vermogen en de kennis van watermanagement. Die speerpunten moet je met elan neerzetten, je moet er tophoogleraren voor aantrekken en het bij een paar universiteiten beleggen. Daar creëer je een top of the world en dat is aantrekkelijk voor goede studenten. Je moet dan wel keuzes maken, want die kennis verspreiden over dertien universiteiten heeft geen zin. Zelfs Amerika met 360 miljoen inwoners heeft maar dertien topuniversiteiten.”

Maar we moeten ons niet te veel fixeren op buitenlands talent, vindt Trompenaars. Hij vindt het minstens zo belangrijk om energie te steken in allochtone jongeren. “Het is vaak de derde generatie die het goed doet. Neem Silicon Valley, een van de meest innovatieve regio’s in de wereld. De eigenaren van die bedrijven zijn allemaal tweede- of derde-generatie allochtonen. Ze hebben vaak een enorme ambitie en het talent om culturen met elkaar te verbinden. Nederland heeft wat dat betreft een enorm potentieel, mits het goed wordt gestroomlijnd. We moeten veel meer gebruik maken van de culturele diversiteit die hier om de hoek zit.”



Nuffic Jaarcongres
Fons Trompenaars is een van de drie sprekers op het jaarcongres van de Nuffic op 8 april. Thema van het congres is: Nederland sterker over de grens. Het ochtendprogramma bestaat uit een aantal workshops, ’s middags staan drie lezingen en een discussie op het programma. Meer informatie over het programma en aanmelding via www.nuffic.nl/jaarcongres

Dit artikel is overgenomen van Transfer, het magazine van de Nuffic, en geschreven door Els Heuts