De ziel, haar zusje en haar broertje

Nieuws | de redactie
29 mei 2008 | Het VSNU-café durft. Het gaat 3 juni de diepte in, over de vraag wat ‘de ziel van de academie’ is. Jan Staman van het Rathenau-instituut geeft alvast een schot voor de boeg: “Die ziel dat is het besef dat je getrouwd bent met de waarheid. Ik bedoel dat in de filosofische zin, de waarheid met hoofdletter W. En daarbij ken je haar zusje ook, de precisie.”

Ik vond mijn opleiding diergeneeskunde eigenlijk saai, niet echt leuk. Tot ik in de kliniek voor huisdieren ging werken, toen kwam het besef van die ziel in volle omvang op mij af. Je hele dag raakt doordrenkt van je onderzoek, dat had ik niet willen missen.

Kijken en zien
Toen ging ik rechten studeren. Mijn vrouw ging dat althans doen en we zeiden tegen elkaar: ‘weet je wat, we doen dit samen.’ Die studie bleek veel uitdagender en intellectueler van aard, ik was verrast hoe leuk dat wel niet was. Het constructivistische ervan werd heel uitdagend gemaakt en gebracht, zo kan het dus ook!

De ziel bleek bij beide disciplines in de kern toch dezelfde. Die is het besef dat je getrouwd bent met de waarheid. Ik bedoel dat in de filosofische zin, de waarheid met hoofdletter W. En daarbij ken je haar zusje ook, de precisie. Ook de essentiele houding is dezelfde: je moet waarnemen, moet dus leren kijken. En niet zo maar ‘kijken’, maar empirie ontwikkelen. Want natuurlijk kijk je wel, verlang je te zien wat je wilde, verwachtte, concipieerde. Maar die noodzaak tot empirie dwingt je distantie te houden, niet meteen ‘te zien’. Dát is kijken, dat is het broertje van dat zusje van de waarheid.

Bildung en ziel
Hou nou in de gaten dat de ziel iets anders is dan de – heel belangrijke – Bildung in het hoger onderwijs. Iets anders ook dan de academische vorming. Ik vind ook dat iedere student zijn tijd aan de universiteit moet benutten om zich intellectueel optimaal te vormen, wat dacht je. Als juist een bèta dan nog niet weet wie Faust is….of als een alfa dan nog niet snapt dat je moet begrijpen hoe mensen in andere tijden dachten hoe het universum in elkaar stak en hoe wij dat nu zien, dan worden die dus geen goede bèta of alfa mensen.

Als je op de universiteit zit en je hebt dan nóg hulp nodig om je die Bildung eigen te maken, dan moet je je de oren van je kop schamen. Er is zo veel beschikbaar op elke universiteit, aan mensen, aan materiaal, aan studium generales, die enorme rijkdom is allemaal van jou als student. Als je dan nog niet weet dat je ook Thomas Mann moet lezen of zoiets… tja, dan heb je wel een hogere opleiding gedaan, maar ben je niet werkelijk gevormd. Het omgekeerd kennen we ook: mensen zonder hogere opleidingen, die de kans daarop niet kregen, maar zich wel zeer hebben gevormd.

Hapklare brokken
Het is wel de opdracht van de docent in het hoger onderwijs om voor studenten –vanuit die ziel- de verbinding te leggen in hun opleiding naar de Bildung. We willen de kennis steeds meer in hermetische, hapklare brokken presenteren. De docent moet die brokken wel in de breedte weten te zetten, verbinden aan de Bildungsgedachte. Het verhaal, de anekdotes rond zo’n hapklaar brok, de zijn zó belangrijk. Die geven daar de ‘bezieling’ aan. Vragen leren stelen en uitdiepen als ‘is het waar?’ ‘Waarom dan niet?’ ‘Zie ik wel wat ik zie?’ ‘Hoe kan dat nou, dat we eigenlijk al lang wisten dat dit fout zit?’ Verhalen, herinneringen van docenten en onderzoekers aan eerder werk in hun veld leren ook je eigen vernuft en wetenschappelijk handelen aldoor te relativeren.

Nou zijn we eigenlijk weer bij én het broertje én het zusje van de waarheid terecht gekomen. Bij die ziel dus toch weer. Ik zeg het maar zo: die hapklare brokken van kennis, die leiden de student wel op. Die verhalen en inspirerende mensen in de academie, die maken er een academicus van.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK