So much for conviction

In 1964 verhuisde Sijbolt Noorda van Groningen naar Amsterdam om theologie en klassieke talen te studeren aan de VU. “Het liefsteeH was ik direct in het buitenland gaan studeren, maar dat was te kostbaar. Amsterdam was het beste alternatief”.

Elite
De tijd die we nu de ‘jaren zestig’ noemen, was nog niet aangebroken. “Dat speelde eind jaren zestig, begin jaren zeventig”. Wel bevonden de universiteiten zich toen al in een transitiefase. “Tot de jaren 50 studeerde alleen de elite aan de universiteit. Die organiseerde zich destijds in het studentencorps. Vanaf de jaren 50 komen er ook studenten uit andere milieus. Die nieuwe studenten sloten zich veelal niet bij het studentencorps aan. Ook hadden ze behoefte aan heel andere voorzieningen. Studentenwoningen, studentenartsen, studentenpsychologen: dit soort voorzieningen kwamen begin jaren zestig op. Uilenstede werd tussen 1965 en 1975 gebouwd.

Het was in mijn tweede jaar dat ik voor het eerst zag dat er toch wel sprake was van een merkwaardige toestand. Studiegidsen had je in die tijd niet, er was alleen een lesrooster in het Latijn, de zogenaamde series lectionum. Nu was dat laatste voor mij geen probleem, want ik kende wel Latijn, maar veel wijzer werd je dan nog niet. Je kon uit die series helemaal niet afleiden wat je voor je tentamens moest doen etc. Samen met een kleine groep studenten hebben we de hoogleraren theologie gevraagd om een studiegids.

Omdat we aanvankelijk geen medewerking kregen, hebben we toen zelf maar een studiegids voor de eerstejaars gemaakt, op gestencild papier. Een jaar later is de faculteit theologie zelf studiegidsen gaan drukken. Hoewel oudere hoogleraren dat niet nodig vonden, kregen we gelukkig steun van jongere hoogleraren die meer bij de tijd waren. Bij klassieke talen duurde het nog drie jaar langer.

Breuk
In diezelfde tijd was er ook discussie over het onderwijs. Een hoogleraar in Rotterdam betoogde dat het hoorcollege niet de enige lesvorm zou moeten zijn. In het cursusjaar 65/66 begonnen hoogleraren bij ons met werkgroepen en seminars. Dat was het eerste moment dat ik realiseerde dat er een breuk optrad met het verleden, dat bepaalde dingen van nu af echt anders zouden zijn dan in het verleden.

Ik zette mij niet alleen in voor onderwijsvernieuwing, maar ook voor ontwikkelingshulp. Zo heb ik in het tweede jaar het actiecomité Hulp Ontwikkelingslanden opgericht met wat medestudenten. We bepleitten dat iedere student van iedere studierichting een bijvak zou moeten kunnen doen over ontwikkelingshulp. Zo ben ik in de landelijke studentenbeweging terecht gekomen. In 66-67 was ik secretaris buitenland van de Studentenraad van de VU, het jaar daarna secretaris buitenland van de Nederlandse Studentenraad.

Onder studenten kwam in die tijd de democratie al wel op. In de jaren vijftig bestond het bestuur van de Nederlandse Studentenraad uit de rectores van de studentencorpora. Toen ik studeerde, had je op je plaatselijke universiteit verkiezingen voor de grondraad ofwel studentenraad. Vanuit die raad werden afvaardigingen gekozen naar de landelijke studentenraad.

Een van die plaatselijke studentenraden was de ASVA in Amsterdam. Die hield zich vooral bezig met praktische voorzieningen voor studenten, zoals bijbaantjesregelingen en kortingen op bioscopen en winkels in de stad. In toenemende mate ging de ASVA zich ook bezighouden met onderwijsvernieuwingen en de positie van studenten op de universiteit.

Democratisering
De Nationale Studentenraad had twee speerpunten: externe democratisering en interne democratisering. Externe democratisering hield in dat onderwijs toegankelijk moest zijn voor wie aan de universiteit wilde studeren en daar de intellectuele capaciteiten voor had. Interne democratisering hield in dat wij vonden dat studenten binnen de eigen universitaire organisatie een faire rol in de besluitvorming moesten kunnen spelen.

Je had ook nog andere studentenorganisaties in de Nederlandse Studentenraad, zoals de SVB (Studentenvakbeweging). Binnen de SVB werd sterk ideologisch gediscussieerd over de inhoud van het onderwijs. De SVB vond dat het onderwijs dat gegeven werd, neerkwam op een reproductie van de heersende maatschappelijke waarden. In mijn kast staat nog het boek Tegen de onderdanenfabriek van de Duitse studentenvakbeweging. Het boek richtte zich tegen de conservatief- burgerlijke positie van universiteit en wetenschap.

Door de SVB kreeg de Nationale Studentenraad een sterkere politieke lading. Wij hadden zeer regelmatig overleg met minister Veringa, en er was in het algemeen in de politiek een grote bereidheid om naar studenten te luisteren. Binnen de Nederlandse Studentenraad viel de SVB voortdurend het bestuur aan. Ze waren ‘in oppositie’, zoals dat zo mooi heet.

Bomhof
In het bestuur dat in 1968 gekozen werd, behaalde de SVB de meerderheid. Tot dan toe bestond het bestuur van de Nationale Studentenraad uit vertegenwoordigers van verschillende studentenorganisaties. Maar in 1968 werd een bestuur samengesteld met louter leden van de SVB, met Eduard Bomhoff als voorzitter. Het kantoor in Leiden waar wij als bestuursleden een jaar gewoond en gewerkt hadden, werd dus ontruimd. Enkele jaren later heeft de SVB het parlement van de Nationale Studentenraad afgeschaft.

Het is interessant dat CPN’ers uit die tijd later heel andere dingen zijn gaan doen. Eduard Bomhoff vind ik een heel aardige vent, maar van de ommezwaaien die hij later heeft gemaakt, snap ik niets. In die tijd had je ook de CPN’er Paul Verheij, die actief was in de ASVA. Later is hij als zakenman actief geworden in de autoracerij. Van mij mag het, maar dan denk ik wel: so much for conviction.

CIA
Internationaal had je twee studentenorganisaties. De SVB was aangesloten bij de International Union of Students in Praag. Wij zaten bij de International Students Conference (ISC) in Oegstgeest. SVB’ers verweten ons voortdurend dat wij betaald werden door de Amerikanen, en dan met name de CIA. Omgekeerd werd er over de IUS gezegd dat ze betaald werden door de Russen. De SVB wilde ook voortdurend verklaringen afgeven over het onheil van het kapitalisme. Dat sprak ons niet aan. We kwamen dus niet echt meer nader tot elkaar.

We deden ook wel dingen samen. Het draagvlak voor demonstraties tegen de oorlog in Vietnam was heel groot. Vanuit de NSR en de ISC verzetten wij ons ook tegen dictaturen als het kolonelsregime in Griekenland en de Spaanse dictatuur van Franco. Maar in tegenstelling tot de IUS waren wij niet bezig met discussies over de wereldwijde klassenstrijd of de afschaffing van het kapitalisme.

Ingekapseld
In mijn periode als buitenlandsecretaris onderhield ik veel contacten met studenten in Oost-Europa. Ik ben ook dikwijls in Praag en de DDR geweest. Wat me opviel, was dat als je met studenten doorpraatte, ze dezelfde dingen belangrijk bleken te vinden zoals wij, zoals goede studentenvoorzieningen, democratisch bestuur en een rechtvaardige verdeling tussen Noord en Zuid. Maar de officiële studentbesturen zaten stevig ingekapseld in het partijapparaat.

Ik was geneigd de communistische regimes met een grote korrel zout te nemen, met name vanwege de dwangmatige aspecten ervan. Wat misschien hielp, is dat ik ben opgegroeid in een protestants milieu en ook nog theologie heb gestudeerd. Dan krijg je een stevig tegengif tegen alle sektarische en autoritaire waarheidsmonopolies. Ik ben altijd veel geïnteresseerder geweest in verschillen tussen mensen en diversiteit. Ik was niet te vinden voor een strakke partijideologie, dat paste karakterologisch ook niet bij mij.

Terwijl ik niet veel politieke of ideologische neigingen heb, ben ik wel altijd betrokken gebleven bij universitaire vernieuwing en organisaties. Het werk in de studentenbeweging was een interessant laboratorium: in voortdurende discussies kwam je er vrij snel achter waar je zelf stond, ook qua levenshouding of levensbeschouwing.

Verschuivingen
Het meest bizarre in mijn buitenlandse contacten vond ik dat de groep landen met vergelijkbare verhoudingen als Nederland maar heel klein bleek: Duitsland, de Britse eilanden en Scandinavië, dan had je het wel zo’n beetje gehad. Frankrijk was met zijn Union Nationale des Étudiants sterk gepolitiseerd. In Spanje kon je onder Franco eigenlijk niet komen, Italië was slecht georganiseerd en in Griekenland regeerde het kolonelsregime.

Laatst heb ik op een bijeenkomst met Europese studenten gewezen op de enorme verschuivingen die we in ons werelddeel in deze 40 jaar hebben meegemaakt.Toen had je in Europa een stuk of tien landen met wie wij makkelijk konden converseren. Nu is intensieve samenwerking tussen zo’n 30 landen gemakkelijk mogelijk.

Mythologie
Een heleboel van de acties uit de jaren zestig hebben later een mythologische betekenis gekregen. Iedereen denkt bijvoorbeeld dat het Maagdenhuis  tegelijk met de Parijse acties in 1968 werd bezet. Maar het was pas een jaar later, in 1969. Ook gaat men er meestal vanuit dat de UvA het meest radicaal was. Dat klopt ook niet. De katholieke universiteiten waren veel radicaler. Die in Tilburg heeft nog even de Karl Marx Universiteit geheten. Er wordt ook wel eens gedaan alsof de Actie Tomaat in najaar 1969 iets bijzonder ingrijpends was. Maar het enige wat er toen gebeurde, was dat er een paar leerlingen van de toneelschool tijdens het applaus na de voorstelling een paar tomaten op het toneel gooiden. Meer gebeurde er niet.

Later is wel gesuggereerd dat hier sprake was van een massale aanval op het klassieke toneel, maar dat werd het pas in de discussie naderhand. Het incident ging in het debat zijn eigen leven leiden. Ook gebeurde het regelmatig dat er grote demonstraties in Amsterdam waren, waar je pas dagen later van hoorde. Zo zie je dat de geschiedenis vaak bepaald wordt door beelden die we ons er later van vormen”.