‘Dat zijn wij toch niet?’

‘Bij een EK of WK voetbal vertonen mensen gek gedrag, dat in feite ritueel gedrag is: het kanaliseert gevoelens die mensen in zich hebben, maar waar ze normaal gesproken geen uiting aan geven. En het kanaliseert die zó, dat ze daar uitbundig in kunnen zijn. Ze dragen andere kleding, zingen en schreeuwen: dat ongewone, afwijkende is kenmerkend voor veel vormen van ritueel gedrag. Het bekendste voorbeeld van dit type ritueel gedrag is carnaval en de vele varianten daarvan in verschillende culturen. Het is de rite van het feest dat de gekte in mensen losmaakt.

Ritueel gedrag is tegelijk ook aan regels gebonden: buiten een EK om zullen nooit zo veel Nederlanders zich zo oranjegezind en vaderlandslievend gedragen en kleden. Een mooi voorbeeld zie ik ook in Duitsland, waar ik vandaan kom en woon. Daar ligt, gezien de geschiedenis, een zeker taboe op het uitbundig tonen van nationale symbolen. En nu: waar je gaat of staat, overal zie je auto’s rijden met wapperende Duitse vlaggetjes. Na de EK zal dat meteen afgelopen zijn.

Dat dit gedrag bij voetbal uitbreekt, heeft, denk ik, te maken met hoe het als spel geënsceneerd is. Voetbal is een teamsport. Saamhorigheid is dus belangrijk. Tegelijkertijd moeten tegenstanders elkaar in een wedstrijd ter plekke verslaan. Dat is een andere manier van winnen dan bijvoorbeeld bij een turnwedstrijd, waar de atleten ná elkaar laten zien wat ze kunnen – dat is geen strijdperk. Voetbal, dat is ‘wij tegen hen’ – en dat maakt het, samen met het idee van saamhorigheid binnen het team, makkelijk om je als publiek om dat team heen te scharen.

De Olympische Spelen hebben een heel andere enscenering. Daar wordt juist het ‘wij allemaal samen’ benadrukt. Bijvoorbeeld in de openingsceremonie, maar ook in de huisvesting van de atleten: met z’n allen in één groot Olympisch dorp. Vergelijk dat eens met de hotelvestingen van de nationale voetbalelftallen tijdens het EK. Alles onderstreept de gezamenlijkheid en het ideaal van de menselijkheid en ja, er wordt wel gestreden, maar daarbij gaat het er toch vooral om dat iedereen het beste uit zichzelf haalt. Dat is fair en zo bereik je met z’n allen het beste. Dit ritueel betreft de menselijkheid die uitgebeeld wordt – en dat is geen enscenering die het dragen van brulshirts, thuis op de bank, in de hand werkt.

Je zou kunnen zeggen, als je de oranjegekte gadeslaat: ‘dat zijn wij toch niet?’ Maar wellicht zijn wij dat wél! Althans: óók. Misschien zijn we niet alleen rationele individualisten. En om de twee jaar geven we daar uiting aan.’