Lat omhoog in hbo en minder Calimero

Bij de opening van het collegejaar van de HAN zette Dittrich de punten op de i van het hbo: “Het verbaast mij steeds weer dat hogescholen meer moeite lijken te doen om te vertellen wat ze allemaal nog niet kunnen in vergelijking tot de universiteiten, in plaats van met veel zelfbewustzijn uit te dragen wat zij presteren en waar zij garant voor staan. Ik snap dit zelfbeklag vanuit politieke redenen, maar het doet zo Calimero-achtig aan en werkt ook in de eigen richting eerder deprimerend dan stimulerend!”

Onomstreden positie

Hij zei onder meer: “Ik ben géén voorstander van het opheffen van het onderscheid tussen universiteiten en hogescholen. Dat onderscheid is reëel, realistisch, duidelijk, maar moet niet in beton gegoten worden. Zoals een universitair opgeleide niet louter een reflectieve onderzoeker is, zo is een HBO-opgeleide niet louter een praktische doener. Beiden kunnen niet zonder reflectie, zonder een onderzoekende en nieuwsgierige houding; beiden kunnen ook niet zonder beroepsvaardigheden en een praktische, probleemoplossende houding. En bovendien is ieder van ons in staat om wetenschappelijke opleidingen te noemen met grote praktische beroepsgerichte componenten en beroepsgerichte opleidingen waarin kritische reflectie en onderzoeksvaardigheden noodzakelijke componenten zijn.

Maar het is eveneens duidelijk dat de initiële oriëntatie van de opleidingen anders is, dat het onderzoek anders georiënteerd is en dat studenten en docenten ook verschillend zijn. Dat betekent echter in genen dele dat het hbo daarmee minderwaardig zou zijn! Beroepsgerichte opleidingen voorzien in een zeer grote behoefte, de werkgevers zijn zeer te spreken over de hbo-abituriënten en de positie van de hogescholen in de kennisketen is onomstreden.”

Lat omhoog

Wat moet het hbo doen, anders dan zichzelf onbegrepen, ongeprezen en een beetje zielig vinden? Dittrich stelde dat de lat gewoon hoger gelegd moet worden. Ook de docenten zullen zelf op een hoger niveau moeten willen gaan functioneren en een thema als levenlangleren allereerst op zichzelf van toepassing verklaren. “Het is voor mij duidelijk dat de lat in de hbo-opleidingen omhoog zal moeten. Zowel in diepgang als in studie-inspanning mag door de opleidingen meer van de studenten worden gevraagd. Maar, zo voeg ik er meteen aan toe, een dergelijke uitdaging zal gepaard moeten gaan met enkele andere bewegingen die studenten in staat moeten stellen om aan de hogere eisen te voldoen.

De negatieve gevolgen van grootschaligheid moeten ongedaan gemaakt worden door kleinschaliger organisatie-eenheden te creëren. Als voorbeeld wijs ik op de wijze waarop de Universiteit Utrecht de 500 eerstejaars psychologiestudenten in vijf colleges van elk 100 studenten heeft ingedeeld.”

De hogescholen moeten ook professioneler en inhoudelijker omgaan met de werving en begeleiding van talent. “Er zit te veel reclame en werving in plaats van objectiviteit in de voorlichting door opleidingen en instellingen. Daarbij gaat het ook om een realistisch beeld van de moeilijkheidsgraad van een opleiding en de eventuele deficiënties die vóór de start van de opleiding moeten zijn weggewerkt.

Daar staat tegenover dat studenten soms wel erg weinig moeite doen om zich een realistisch beeld van een opleiding te verwerven. De door minister Plasterk voorgestelde entreegesprekken zijn wat mij betreft een uitstekend voorstel en kunnen ook zorgen voor een grotere binding tussen de opleiding en haar studenten.

Nieuwe visie op diversiteit

Dittrich wees in dit verband op de noodzaak van een goed functionerende studiebegeleiding. “Het is een farce te veronderstellen dat 17- en 18-jarigen geheel op eigen kracht kunnen leren hoe zij voor hen nieuwe en mogelijk ontoegankelijke stof kunnen verwerken. Daarvoor is hulp nodig, zowel door middel van een fatsoenlijk aantal contacturen als door middel van een actieve studiebegeleiding. Waarom toch aan de ene kant dat “pamperen”, terwijl een opleiding ook een instrumentarium moet aanleren om in de beroepsuitoefening een zekere mate van zelfstandigheid te kunnen ontwikkelen. Het ontwikkelen van zelfstandigheid is echter iets anders dan “extensivering”, wat weer iets anders is dan “aan het lot overlaten”.

In zijn betoog analyseerde Dittrich tegen deze achtergrond, dat over diversiteit en allochtone studenten nog vaak ouderwets en eenvormig gedacht wordt. De diversiteit binnen de veelkleurigheid van het hbo verdient veel meer aandacht in de aanpak van het onderwijs. “De hogescholen, veel meer dan de universiteiten, zijn in de studentenpopulatie een afspiegeling van de bevolking geworden: de autochtone jonge havist was in de jaren ’80 het prototype van de hogeschoolstudent, nu gaat het om een veelkleurige multiculturele studentenpopulatie met diverse vooropleidingen, achtergronden en belangstellingen.

Het is niet vanzelfsprekend – sterker nog, het is onwaarschijnlijk – dat de op basis van onderwijskundige inzichten ontwikkelde opleidingsmethoden voor ieder van deze diversiteit aan studenten goed werkt. En het kan dus geen kwaad na te gaan of die prachtige, maar tegelijkertijd ook theoretische concepten, in de praktijk zo blijken te werken als de bedenkers ervan met alle goede bedoelingen beoogden. Ik heb het dus niet over de diversiteit die de goede studenten extra kansen biedt door bijvoorbeeld honours classes; nee, ik heb het over een veel basaler diversiteit, namelijk de verscheidenheid in leer- en ook in lesstijlen!”