Meer kennis, meer nieuws

Schaap meent dat de traditionele onderzoeksmethode, waarbij proefpersonen achteraf, korte of langere tijd na het zien van een nieuwsuitzending herinneringsvragen krijgen, niet alles zegt over hoe mensen tv-nieuws verwerken. Hij koos voor zijn promotie van deze week voor een andere onderzoeksmethode: hij liet zestig proefpersonen een aantal nieuwsitems zien en vroeg hen ál hun gedachten daarbij hardop uit te spreken, tijdens het kijken. Vervolgens analyseerde hij deze stroom van gedachten op complexiteit: hij keek hoeveel details een proefpersoon zag en hoeveel verbanden hij of zij legde tussen de details.

Grote verschillen in verwerking
Schaap vond grote verschillen in die complexiteit van verwerking. ‘Tweederde van de proefpersonen, een duidelijke meerderheid, keek wel naar het nieuws maar deed er niet veel mee. Ze dachten er niet actief over na. Anderen dachten juist onvoorstelbaar veel. Ze zagen meer details én meer samenhang tussen de details.’ Die verschillen lijken te maken te hebben, analyseerde Schaap, met de kennis die een proefpersoon al had over een onderwerp en met iemands motivatie: de interesse in of betrokkenheid bij een onderwerp. ‘Hoe meer kennis en motivatie, des te complexer de verwerking.’

De proefpersonen waren geselecteerd op zo veel mogelijk verschil in kennis en mogelijke interesses. De geteste nieuwsitems bevatten ook voor elk wat wils: ze gingen over kindermishandeling, het lerarentekort in het basisonderwijs en biologische landbouw in Duitsland. Schaap: ‘De grootste verschillen in complexiteit van de verwerking heb ik gemeten bij het nieuwsbericht over biologische landbouw: kijkers waren daar ófwel helemaal niet óf heel actief mee bezig. Het item over kindermishandeling werd door het grootste aantal mensen weinig complex verwerkt, ofwel: daar werd het minst op gereageerd. Dat is blijkbaar een onderwerp dat tamelijk ver van het persoonlijke leven van de proefpersonen verwijderd is.’

Omvormen tot persoonlijk verhaal
Nieuws dat een link heeft met het persoonlijke leven van de tv-kijker wordt complexer verwerkt, constateert Schaap. Dat krijgt meer aandacht, daar vormt de kijker zich meer gedachten over. Maar die gedachten zijn, inderdaad, heel persoonlijk – soms op het eigenaardige af. ‘Mensen leggen links naar privé-omstandigheden die vaak niet relevant lijken voor een goed begrip van het item. Ze denken bij een bericht over lerarentekorten aan een vriendin die ook in het onderwijs zit en die ze nodig weer eens moeten bellen, bijvoorbeeld. In datzelfde item kwam ook een meneer Duif aan het woord, wat bij één proefpersoon aanleiding was voor een gedachtestroom over Pluk van de Petteflet. De samenhang die iemand ziet, wijkt, kortom, vaak af van hoe een item bedoeld is.’

Niettemin: het tv-nieuws gaat dus niet bij iedereen het ene oor in, het andere weer uit. ‘Mensen maken er hun eigen verhaal van. Ze doen dus wel degelijk wat met het nieuws, zeker als ze zich persoonlijk aangesproken voelen.’ En hoewel dat op zeer particuliere gronden kan gebeuren, ziet Schaap hierin toch een aanbeveling voor journalisten: ‘Zij zouden er beter voor moeten zorgen dát mensen zich persoonlijk aangesproken kunnen voelen. Want dan letten ze beter op, blijkt uit mijn onderzoek, en dan draag je informatie beter over.’

Tegen het afhaken
Het goede nieuws, vat Schaap samen, is dus dat kijkers wel degelijk wat doen met tv-nieuws. Het slechte nieuws is dat de manier waarop zij nieuws verwerken hen niet per se tot beter geïnformeerde burgers maakt. En dat is, aldus Schaap, toch de taak van het tv-journaal. ‘Nieuws hoort mensen te informeren over belangwekkende zaken, zodat ze hun mening kunnen vormen en onderbouwen. Het tv-journaal speelt daarin een belangrijke rol: het achtuurjournaal van de NOS wordt dagelijks gemiddeld door 2 miljoen mensen bekeken, het RTL Nieuws om half acht door ongeveer 1 miljoen. Bij een aantal van die mensen is sprake van interesse en de wil om geïnformeerd te worden, maar naar het journaal kijken wordt ook wel ervaren als burgerplicht: ‘het hoort erbij’. Als kijkers vaak het idee hebben ‘dat er weer niks bij zat’, haken ze toch een keer af. Dus ja, ik denk dat tv-journalisten hun uiterste best moeten doen om kijkers bij een onderwerp te betrekken.’

Nieuws moet meer ‘persoonlijke’ aanknopingspunten krijgen, dus. ‘Dat kan door bijvoorbeeld te bespreken wat de gevolgen zijn voor de tv-kijker van veranderende wetgeving, de kredietcrisis, de besprekingen van de G8, noem maar op. Dat zou zo veel mogelijk moeten, denk ik. Zelfs al bereik je ook dan nog voornamelijk mensen die al enigszins geïnteresseerd en geïnformeerd zijn.’