Techniek in PO: veel werk aan de winkel

Promovendus Lisette van Cuijck, verbonden aan Fontys Pabo Limburg en de Eindhoven School of Education, onderzoekt of een ontwerpende en onderzoekende didactiek geschikt is voor techniekonderwijs en wat de effectieve kenmerken hiervan zijn. In het kader van haar promotieproject heeft zij een exploratief onderzoek uitgevoerd om de houding, concepties, acties en knelpunten / wensen van leerkrachten ten aanzien van techniekonderwijs in beeld te brengen. 
 
In een maatschappij waarin kennis en techniek steeds belangrijker worden, kiezen naar proportie steeds minder leerlingen voor een technische of natuurwetenschappelijke studie (OECD, 2006). Dit staat in contrast met een van nature aanwezige interesse bij jonge kinderen in de technische wereld om hen heen. We zien dat ze de wereld verkennen vanuit een ontdekkende en onderzoekende houding. Van het onderwijs mag verwacht worden dat het de ervaringen van leerlingen verdiept en verbreedt. Regulier onderwijs lijkt dergelijke in aanleg aanwezige potenties echter onvoldoende te benutten of zelfs af te zwakken, zoals blijkt uit de lage leerrendementen voor natuurwetenschappen en techniek (Kuijpers & Walma van der Molen, 2007). Het is dus van belang dat we een beter inzicht krijgen in de vraag hoe de interesse van basisschoolleerlingen voor techniek kan worden gestimuleerd.  

Onderzoekend leren
In veel landen wordt het belang van techniekonderwijs al langer onderkend. Wereldwijd worden programma’s opgezet om wetenschap en techniek een impuls te geven. In de Nederlandse praktijk is merkbaar dat veel scholen op zoek zijn naar een goede manier om dit onderwijs vorm te geven en in te bedden in hun curriculum. In een recent rapport van de Europese Commissie (2007) wordt met name het onderzoekend leren als een effectieve vorm van science-educatie naar voren gebracht. Onderzoekend leren zou leerlingen uitdagen en hun interesse stimuleren. Daarnaast wordt specifiek voor techniekonderwijs vaak uitgegaan van een ontwerpende didactiek (Wilson & Harris, 2004). In dit promotieonderzoek wordt nader onderzocht of een combinatie van een onderzoekende en ontwerpende didactische benadering een positief effect heeft op het Nederlandse techniekonderwijs. Deze bijdrage is een beschrijving van de beginsituatie en tevens als een inventarisatie van de stand van zaken in het Nederlandse techniekonderwijs. 

Naast de didactische benadering speelt de leerkracht een grote rol in het onderwijs; deze bepaalt uiteindelijk hoe het onderwijs in de klas vorm krijgt. Met name wanneer het gaat om techniek, een onderwerp waar weinig basisschoolleerkrachten vertrouwd mee zijn. Door een gebrek aan kennis (Rohaan, Taconis & Jochems, 2008) en zelfvertrouwen (Murphy, Neil & Beggs, 2007) voelen leerkrachten zich vaak niet in staat goed techniekonderwijs te geven. Hierdoor zijn ze geneigd techniek niet zo snel op te nemen in hun lessen. Een programma dat zich onder andere richt op het zelfvertrouwen van leerkrachten is ‘Primary Connections’ (Hackling & Prain, 2005), gebaseerd op het principe van onderzoekend leren. Het werd op 56 basisscholen in Australië onderzocht op effectiviteit. Dit leverde positieve resultaten op wat betreft het vertrouwen van de leerkracht en het leren en de attitude van leerlingen.  

VTB verzet veel werk
We kunnen in Nederland profiteren van de kennis en ervaring die in andere landen is opgedaan op het gebied van science- en techniekeducatie, maar eerst zullen we moeten weten hoe we er zelf voor staan. De Inspectie van het Onderwijs (2005) heeft in 2004 onderzoek gedaan naar de stand van zaken omtrent de invoering van techniek in het basisonderwijs. Hieruit bleek dat nog maar weinig scholen (12%) techniek structureel een plaats in het lesprogramma hadden gegeven. Wel gaf de meerderheid van de scholen aan incidenteel iets aan techniek te doen, maar vaak werden de kerndoelen niet behaald. Verder werden grote verschillen gevonden tussen zowel de scholen als de groepen, wat betreft de hoeveelheid tijd die aan techniek besteed werd en de manier waarop techniekonderwijs vorm kreeg (Inspectie van het Onderwijs, 2005). Met steun van het programma Verbreding Techniek Basisonderwijs (VTB) is er de laatste jaren veel werk verzet om techniekonderwijs een betere plaats te geven op basisscholen. Ook werd een domeinbeschrijving techniek opgesteld (Schimmel, Thijssen & Wagenaar, 2002) en werden de kerndoelen voor het basisonderwijs aangepast (OCW, 2006). 

In een poging om de stand van zaken omtrent techniekonderwijs in VTB-scholen anno 2008 in kaart te brengen, werd een exploratieve studie uitgevoerd, om een antwoord te verkrijgen op de volgende vragen: 1. wat is de houding van leerkrachten ten aanzien van techniekonderwijs, 2. wat verstaan leerkrachten onder techniek en techniekonderwijs, 3. hoe krijgt techniekonderwijs vorm in de klas, en 4. welke knelpunten en wensen ervaren leerkrachten ten aanzien van techniekonderwijs?  

Zijn scholen er klaar voor?
Van tien basisscholen in de regio’s Helmond (Noord-Brabant) en Midden- en Zuid-Limburg, die twee jaar of langer via het programma van VTB met techniek bezig waren, zijn negentien leerkrachten van groep 2 t/m 8 geïnterviewd. We gaan er van uit dat we hier te maken met scholen die relatief voorop lopen wat betreft de invoering van techniek, dus dat we een relatief rooskleurig beeld te zien krijgen. Deze studie dient als nulmeting voor vervolgonderzoek, waarin een combinatie van een onderzoekende en ontwerpende didactische benadering voor techniekonderwijs wordt onderzocht op effectiviteit. We vragen ons af of scholen hier al klaar voor zijn. 

Uit de resultaten blijkt dat het draagvlak voor techniekonderwijs onder de deelnemende leerkrachten in deze VTB- scholen in voldoende mate aanwezig is. Dit is in contrast met onze verwachting dat leerkrachten basisonderwijs niet al te positief tegenover techniekonderwijs zouden staan. Daarnaast komt, conform onze verwachtingen, uit de resultaten naar voren dat ook leerkrachten op deze voorloperscholen geen helder begrip hebben van ‘techniek’. Het is veel leerkrachten niet duidelijk wat techniek (in de klas) wel en niet is en wat onder wetenschap en wat juist onder techniek wordt verstaan. De activiteiten die leerkrachten ‘techniekonderwijs’ noemen zijn lang niet altijd te plaatsen in bijvoorbeeld het overzicht van concepten en vaardigheden zoals uitgewerkt in het theoretisch kader van VTB-Pro (Kuijpers & Walma van der Molen, 2007). 


We zien verder dat verschillende (les)materialen gebruikt worden voor het geven van techniekonderwijs. De lessen zijn vrijwel altijd praktisch ingericht, waarbij de leerlingen een actieve rol hebben. Veelal zijn de activiteiten gericht op het maken van een product en is er weinig aandacht voor het leerproces van de leerlingen. Dit komt overeen met onze verwachtingen. Uit de resultaten blijkt tevens dat leerkrachten een aantal knelpunten ervaren ten aanzien van techniekonderwijs. Het meest is behoefte aan lesmateriaal dat specifiek voor techniek ontworpen is. Daarnaast staat een goed ingericht technieklokaal bij het merendeel van de leerkrachten hoog op de wensenlijst. 

5000 gratis nascholingscursussen
Op basis van de resultaten van deze studie kan geconcludeerd worden dat elke onderzochte leerkracht in zijn of haar klas naar beste kunnen en weten met techniek bezig is. Desondanks is er hier en daar nog flink wat werk aan de winkel voordat er kan worden gesproken van kwalitatief goed techniekonderwijs in het curriculum van de (VTB) basisscholen. 

Een eerste stap op weg naar goed techniekonderwijs in de Nederlandse basisscholen is gezet door VTB; veel scholen hebben afgesproken actief aan de slag te gaan om techniek een structurele plaats in het curriculum te geven. Een volgende stap wordt gemaakt in het kader van het programma VTB-Pro; dit programma richt zich op de professionalisering van leerkrachten basisonderwijs op het gebied van wetenschap en techniek. In het kader van dit programma krijgen 5000 leerkrachten basisonderwijs tussen nu en 2010 gratis een nascholingscursus aangeboden op het gebied van wetenschap en techniek. Hopelijk zal deze cursus er mede voor zorgen dat leerkrachten een beter beeld krijgen van wat techniek is en hoe ze deze kennis kunnen omzetten in kwalitatief goed techniekonderwijs. Deze zaken lijken een voorwaarde voor een effectieve onderzoekende en ontwerpende didactiek, waar het vervolgonderzoek zich op zal richten. 

Een uitgebreidere beschrijving van de hier vermelde studie zal worden opgenomen in een bundel over de stand van zaken wat betreft onderzoek op het gebied van wetenschaps- en techniekonderwijs in het primair onderwijs, die in het najaar van 2008 zal verschijnen (Van Keulen & Walma van der Molen, 2008).

Referenties 

Europese Commissie (2007). Science education now: A renewed pedagogy for the future of Europe. Luxemburg: Office for Official Publications of the European Communities.

Hackling, M.W., & Prain, V. (2005). Primary connections: Stage 2 trial: Research report. Australia: Australian Academy of Science.

Inspectie van het Onderwijs (2005). Techniek in het basisonderwijs: Technisch rapport. Schiedam: Auteur.

Keulen, J. van & Walma van der Molen, J. (verschijnt najaar 2008). Onderzoek naar wetenschap en techniek in het primair onderwijs. Deelproceedings van de Onderwijs Research Dagen 2008. Eindhoven/Den Haag: ESoE/VTB.

Kuijpers, J., & Molen, J.W. van der (2007). Wetenschap & techniek: Een rijke leeromgeving. Den Haag: Programma VTB-Pro.

Murphy, C., Neil, P., & Beggs, J. (2007). Primary science teacher confidence revisited: Ten years on. Educational Research, 49, 415-430.

OC&W (2006). Kerndoelenboekje. Den Haag: Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap.

OECD (2006). Evolution of student interest in science and technology studies. OECD Global Science Forum.

Rohaan, E.J., Taconis, R., & Jochems, W.M.G. (2008). Reviewing the relations between teachers’ knowledge and pupils’ attitude in the field of primary technology education. International Journal of Technology and Design Education (DOI:10.1007/s10798-008-9055-7).

Schimmel, J.H., Thijssen, J.M.W., & Wagenaar, H.B. (2002). Techniek voor de basisschool: Een domeinbeschrijving als resultaat van een cultuurpedagogische discussie. Arnhem: Citogroep.

Wilson, V., & Harris, M. (2004). Creating change? A review of the impact of Design and Technology in schools in England. Journal of Technology Education, 15, 46-65.