Bormans wil dat Plasterk ‘groot denkt’

De industriële, op modernistische grondslag gebouwde wereld die we eind 19e eeuw gebouwd hebben, is op zoek naar andere fundamenten. Vertrouwen, de grondslag voor elke vorm van maatschappelijk verkeer, is even volatiel als de beurs zelf. Instituties die we gisteren als solide zien, wantrouwen we vandaag. De overheid zoekt naar legitimatie en worstelt met een burgerij die haar in de kern niet (meer) vertrouwt en moet zich verstaan met een forse dosis populisme in haar midden. We hebben het over een klimaatcrisis, maar dat is natuurlijk in de kern een crisis die met onze energievoorziening te maken heeft. En dat leidt tot veel meer ellende dan “slechts” een warmer wordend klimaat: de rooftocht naar grondstoffen is gaande en zal zich verscherpen. Nederland maakt zichzelf sluipenderwijs meer en meer afhankelijk van Rusland. Intussen lopen ook nog eens onze kerken leeg en stromen de moskeeën vol en zoeken we met zijn allen naar nieuwe identiteiten. En dan hebben we nog onze jeugd, waar we vaak in probleemtermen over spreken, terwijl Azië bevolkt lijkt te zijn door leergierige jongeren die hongeren naar kennis en bredere perspectieven. Fantastische tijd eigenlijk om in te leven, een tijd met zulke grote vragen.

Grote vragen, die om grote antwoorden vragen. Een basaal probleem daarbij is dat we te klein denken met zijn allen. Iedereen die een positie inneemt die er toe doet, en dat is in mijn ogen iedereen, zou zich moeten verhouden tot bovenstaande vraagstukken. Gebeurt te weinig. We zitten een beetje vast in het kleine denken. Als ik je iets hoor zeggen gaat het over mijn salaris, wat meer contacturen, iets meer medezeggenschap, iets kleinere scholen, een beetje meer rekenen en een beetje meer taal. Allemaal prima thema’s – zeker dat rekenen – en ik ben het eigenlijk in de kern met je eens, zij het dat je het soms een beetje overdrijft. Maar het is allemaal klein denken. En het gaat ook allemaal over onszelf. Ook dat je mij niet toestaat een master bekostigd aan te bieden – Molecular Life Sciences – waar iedereen lovend over is, wat een beetje helpt onszelf in dat mondiale geweld weerbaarder te maken, is een vorm van klein denken. Of misschien nog erger: gedreven door angst dat daarmee een hek van de dam is. Nou en? Wat, als er – tegen nul extra kosten – positieve energie over die dam stroomt?

We moeten groter gaan denken in dit land, in Europa. Welk hoger onderwijs helpt ons een positie in de nieuwe wereld in te nemen waar we ons wel bij voelen? Welke krachten willen we dan aanboren in dat hoger onderwijs? Groot denken wil zeggen dat we ons de vraag stellen waar we echt goed in willen zijn. Moeten we niet compromisloos voor groen willen gaan? De economie die duurzaamheid borgt en van duurzame technologieën en producten voorziet zal de globale, economische en morele leider van de komende eeuw zijn. Is dat iets waar Europa, Nederland voor moet gaan? Azië en de VS zijn zo ver nog lang niet, maar als daar de draai gemaakt wordt, komen een beweging en kracht op gang die niet te stoppen zal zijn. Dat redt de wereld, maar plaatst ons definitief op achterstand. Is het geen idee om het komende weekeinde 20 miljard Euro hiervoor vrij te maken, dat we dezelfde daadkracht tonen die nodig was toen de ING dreigde om te vallen? Waarbij we een deel van dat geld gebruiken om stevig in Nederlandse technologie te investeren. Ik realiseer me dat onderdeel van dat grote denken is dat niet iedereen op dezelfde manier meedoet: alleen die kennisinstellingen die dan echt iets te bieden hebben, doen mee. De HAN staat klaar.

Duurzaamheid is maar een voorbeeld. Er zijn er meer. We moeten groter denken en ons niet alleen bezig houden met 1040 urennormen, fusietoetsen, iets hoger of iets lager collegegeld, harde of zachte knippen tussen Ba en Ma, bekostigingssystemen met kleine en grote reallocatie-effecten, één master erbij met 15 studenten of niet? Allemaal belangrijke thema’s, maar te intern, te veel op beknotten gericht én teveel een uitdrukking van klein denken. Groot denken leidt tot andere thema’s, maar ook tot andere perspectieven. Voorbeeld: de schaal van een institutie moeten we niet alleen willen bepalen door de vraag of we een regio goed bedienen, maar ook of we een institutie internationaal weerbaar kunnen maken. Verder: hoe richten we een zodanige innovatieagenda in dat we juist in deze tijden van crisis investeren en hoe maken we daarbij effectief gebruik van de natuurlijke banden die het HBO heeft met het (innovatieve deel van het) MKB?

Terecht heb je zelf recent aandacht gevraagd voor het vraagstuk van vroege of late selectie, in een poging nog meer jonge mensen naar een nog hoger onderwijsniveau te geleiden. Jij hebt toen zelf de kramp ervaren waarin we verkeren: één verwijzing naar de oude middenschooldiscussie, één suggestie dat dit grotere idee niet “Dijsselbloem-proof” is en: weg gesprek. En voor mij staat vast dat we ons hierbij niet in een structuurdebat moeten verliezen maar dat hogescholen aangesproken mogen worden op niveau, rendement en kwaliteit van het onderwijs. Een ander heikel thema: leven lang leren. Genoeg gepraat daarover, genoeg geïdeologiseer, al sinds de jaren ’70. Roep iedereen in Wassenaar bij elkaar: geef burgers duidelijke rechten, hef het spaarloon op, ontsluit de O&O-fondsen en spreek het onderwijs aan op een aanbod dat excellent én toegesneden op die doelgroep is. Tenslotte, ga naast de sector staan en er niet boven. Mobiliseer vertrouwen en energie. Daag het HBO uit het niveau verder op te stuwen, leg de lat hoger, roep ze op het beter te organiseren, maar kijk rond in de wereld en zie dat dat niet kan zonder trots te zijn op je eigen instituties, dat dat niet kan zonder een bepaalde schaal, zeker in de sfeer van de techniek, dat dat niet kan zonder aangesloten te zijn op onderzoek. Ontdek dat daar typische masters bij horen, een functiedifferentiatie die én zeer gevarieerd is per institutie en discipline én zwaar gevuld moet zijn aan de bovenkant: lectoren. En, inderdaad, daar horen ook professionals bij die armslag en speelruimte hebben, die het onderwijs dragen, wat iets anders is dan terugverlangen naar de valse romantiek van vroeger.

Ronald, ik ga je verder niet lastig vallen met mijn eigen programma. Haal de grote gedachte weer terug als het om hoger onderwijs gaat, zoek de coalitie en laten we ons in deze uitdagende tijden niet verliezen in het kleine denken. Ik hoor graag van je!

Ron Bormans
Voorzitter CvB HAN