Conventies, meningen en migranten

Voorafgaand aan een groepsdiscussie werden de opvattingen van de studenten in kaart gebracht. Vervolgens werden verschillende groepsdiscussies georganiseerd, die onder meer gestuurd werden door van tevoren nauwkeurig geïnstrueerde acteurs. Zorgden deze ervoor dat de discussie eindigde met een meningsverschil, dan gedroegen de studenten zich niet vijandiger jegens immigranten. Begon de discussie met een meningsverschil, maar eindigde zij in consensus, dan werden de studenten wel vijandiger.

Tom Postmes: “We zien onszelf heel graag als onafhankelijke individuen, maar we zijn altijd op zoek naar sociale conventies, naar normen om ons naar te richten. Dat verklaart dat de ideeën die we hebben, bijvoorbeeld over migranten, niet ontstaan door de argumenten die we horen, maar door de sociale consensus met mensen in onze nabije omgeving.”

Onze hang naar consensus is duidelijk waarneembaar in het maatschappelijk debat over de multiculturele samenleving. Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau blijkt dat Nederlanders de afgelopen jaren toleranter zijn geworden ten opzichte van immigranten, aldus Postmes. Tegelijkertijd is de toon in het integratiedebat negatiever geworden. “De zwijgende meerderheid laat zich de mond snoeren door een luidruchtige minderheid. Terwijl het zo eenvoudig is het om het idee van consensus te doorbreken: je hoeft alleen maar op te staan en te zeggen dat je niet instemt met de xenofobie die het debat domineert. Zo doorbreek je de consensus.”

Er bestaat nog veel onduidelijkheid over de oorsprong van maatschappelijke veranderingen. De sociale psychologie kan helderheid scheppen, meent Postmes. “Politici kunnen hun voordeel doen met inzichten uit de sociale psychologie. Maar ook beleidsmakers zouden ervan kunnen leren. Zij proberen vaak uit alle macht veranderingen van buitenaf te sturen, bijvoorbeeld met voorlichtingscampagnes of belastingmaatregelen. Ik wil in die samenleving gaan staan, en onderzoeken waardoor veranderingen nu wérkelijk in gang worden gezet.”