10 decanen voor een duurzame toekomst

De kleine talenstudies in Leiden worden geschrapt omdat de faculteit Geesteswetenschappen moet bezuinigen. Maar het échte nieuws is natuurlijk dat het onderwijsaanbod van alle faculteiten Geesteswetenschappen de laatste jaren noodgedwongen verbreed is, omdat de oude specialismen niet meer haalbaar zijn in vier jaar studeren en ook niet betaalbaar zijn voor de universiteiten.

De meest ongemakkelijke waarheid in de documentaire van Al Gore is het beeld van een kikker die maar blijft zitten in een glazen pot terwijl het water om hem heen aan de kook wordt gebracht. De kikker went geleidelijk aan de stijgende temperatuur en beseft pas op het allerlaatste moment wat het desastreuze gevolg van kokend water zal zijn. Dat is de situatie waarin de Geesteswetenschappen zich al meer dan tien jaar bevinden. Faculteiten die een breed scala van studies in de talen en culturen, geschiedenis, filosofie, kunst, archeologie, media en religie aanbieden, zagen zich genoodzaakt de kaasschaaf te hanteren en specialismen te schrappen. De overheidsgeldkraan is steeds verder dicht gedraaid. Werd er in 1999 nog 18.000 euro per jaar per student besteed aan wetenschappelijk onderwijs, in 2009 is dat 12.000 euro. Tegelijk werd de tijdsduur van alle studies beknot: de zes jaar die studenten in 1995 nog over hun studie konden doen is inmiddels ingekort tot vier jaar.

40 % meer instroom

Over belangstelling hebben de geesteswetenschappen niet te klagen. De laatste tien jaar is de studentinstroom met zo’n veertig procent gestegen, terwijl de personele bezetting nauwelijks in omvang is toegenomen. Die studentenaantallen zijn echter heel ongelijk verdeeld. De belangstelling voor vreemde talen (inclusief de moderne vreemde talen) is, op een uitzondering na, klein gebleven of afgenomen. Ondertussen kampen grote studies zoals geschiedenis, Europese Studies, media en cultuurwetenschappen met zeer ongunstige staf-student-ratio’s waardoor de werkdruk onverantwoord groot is.  Specialisatie in alle disciplines van de Geesteswetenschappen staat onder druk, niet alleen in de exotische talen en niet alleen in Leiden. Het gaat allang niet meer alleen over kleine talen. Als we willen dat er over tien jaar genoeg eerstegraads docenten in het onderwijs zijn voor vakken als geschiedenis, Nederlands, klassieke en moderne talen, dan  zullen we heel snel moeten investeren in goed wetenschappelijk onderwijs en onderzoek over de volle breedte van de geestwetenschappen.

De faculteiten Geesteswetenschappen in Nederland worden gedwongen zich aan te passen aan een veranderend klimaat waar met minder geld steeds meer prestaties geleverd moeten worden. Nu kunnen bestuurders mokkend in een hoekje gaan zitten wachten tot het water echt tot aan onze lippen staat en dan roepen: zie je wel, onze oude specialismen zijn verdwenen! Dat zijn we niet van plan. Als decanen proberen wij de sector gezond en vitaal te houden door samen te werken aan een duurzame toekomst.

Cohen spoort aan tot actie

Het rapport van de commissie Nationaal Plan Toekomst Geesteswetenschappen, geschreven onder leiding van Job Cohen, biedt een agenda voor de komende zeven jaar. Enerzijds steekt de sector de hand in eigen boezem en wil hij een landelijke infrastructuur creëren die beter aansluit bij de eisen van deze tijd. Zo zal ons opleidingenaanbod minder versnipperd en verkokerd moeten worden; we zullen, als afzonderlijke faculteiten en in landelijk verband, keuzes moeten maken over welke universiteiten welke specialisaties aanbieden. Ook halen te weinig studenten een einddiploma, leiden we onvoldoende eerstegraads leraren op en zijn er te weinig mogelijkheden voor jong talent om door te stromen naar onderzoeksplaatsen. Daar moeten we snel iets aan doen.

Anderzijds kunnen de Geesteswetenschappen niet aan een duurzame toekomst bouwen zonder extra investeringen van de overheid. Minister Plasterk heeft 15 miljoen toegezegd voor alle tien faculteiten Geesteswetenschappen vanaf 2011. Willen we écht iets doen aan het broeikaseffect in de Geesteswetenschappen, dan is de door de Commissie Cohen voorgestelde kapitaalinjectie van 70 miljoen het begin van een nieuw ecologisch evenwicht. Voor het water het kookpunt bereikt, willen we zorgen voor een geesteswetenschappelijk klimaat waarin plaats is voor specialisaties én brede opleidingen die allemaal kwalitatief hoogwaardig zijn. Een vijver waarin kikkers zich goed kunnen voortbewegen en voortplanten.

José van Dijck (Univ. Van Amsterdam), Douwe Yntema (Vrije Univ.), Wiljan van den Akker (Univ. Utrecht), Wim van den Doel (Univ. Leiden), Paul Sars (Radboud Univ. Nijmegen), Ger de Haan (Rijksuniv. Groningen), Rein de Wilde (Univ. Maastricht), Dick Douwes (Erasmus Univ. Rotterdam), Jaap van Marle (Open Univ.), Arie de Ruijter (Univ. Tilburg).