Lokale bureaucratie braaf in bezetting

Maar men bezondigde zich daarbij niet aan zaken als het stelen van joods bezit. “Dit laatste beschouwde die bureaucratie als onethisch.”

Uiteindelijk overleeefde 78 % van de Nederlandse joden de oorlog niet. “In Brussel was dit getal veel lager, rond de twintig procent, omdat de burgemeester weigerde mee te werken aan de vervolging. In Antwerpen lag dat cijfer daarentegen een stuk hoger, rond de 60 procent, omdat ook daar het bestuur coöpereerde met de nationaal-socialisten.”

Een voorbeeld van de werkwijze in die jaren van de Nederlandse bureaucratie waren de transportlijsten van Westerbork naar Sobibor. Als onderdeel van het proces tegen Sobibor-kampbewaker John Demjanjuk worden deze lijsten nu voor een positief doeleinde ingezet. Houwink ten Cate: ‘De Nederlandse transporten van Westerbork naar vernietigingkamp Sobibor in Polen spelen een belangrijke rol in de aanklacht zoals die door de Duitse justitie is geformuleerd. Alleen vanuit Nederland werden er namelijk nauwkeurig lijsten bijgehouden van wie er op transport werden gezet. En die lijsten werden weer verwerkt in het bevolkingsregister van de gemeente Hooghalen, waar Westerbork onderdeel van uitmaakt. Zo kunnen er specifiek namen worden gegeven van de mensen die in Sobibor werden vermoord in de tijd dat Demjanjuk als kampbewaker werkzaam was.’

Houwink ten Cate zal zich, samen met drie andere UvA-hoogleraren (Abram de Swaan, Selma Leydesdorff en Harmen van der Wilt), bezighouden met de begeleiding van Nederlands-Joodse mede-aanklagers in dat proces, de inmiddels zelf ook op leeftijd zijnde nabestaanden van Sobibor-slachtoffers. ‘Het is belangrijk de aandacht te vestigen op wat er is gebeurd. Iedereen denkt dat alle joden uit bezet Nederland in Auschwitz zijn vermoord, maar dat is niet waar. Simon Wiesenthal zei al dat de pakkans van een oorlogsmisdadiger laag is, maar dat de jacht er wel voor zorgt dat de andere schuldigen slecht slapen. Deze lijn is ook door te trekken naar de Internationale Straftribunalen van nu, die om die reden vooral een preventieve en educatieve werking hebben, net als het mogelijke proces tegen Demjanjuk.’