Van oude naar creatieve economie

Deze sector gaat over de emotie en de symbolische waardetoevoeging aan de producten en goederen om ons heen. Volgens een rapport van de Verenigde Naties uit 2008 gaat het hier om een mondiale ontwikkeling. De dynamiek van het C MKB moet juist in tijden van economische crises ingezet worden om de oude economie uit het dal te halen. Tenminste, dat zou een logische stap zijn.

Cultureel, creatief MKB

Wie het ‘Aanvullend beleidsaccoord’ van het huidig kabinet leest, komt de creatieve economie én het C MKB in de voorgestelde maatregelen en de gebruikte teksten niet tegen. Op geen enkele manier wordt gerefereerd aan de groei van de creatieve economie, aan de plaats van ondernemende kunstenaars en vormgevers binnen de creatieve industrie, en aan de noodzaak deze industrie ruim baan te verschaffen. Het beleidsaccoord noemt weliswaar het belang van de kenniseconomie en de noodzaak van innovatie maar mist de bodem voor deze economie en innovatie, te weten creativiteit. De door het kabinet verlangde duurzaamheid van de economie is niet zonder deze creativiteit te realiseren.

Wat we zien is een pakket van crisismaatregelen dat de oude economie van injecties voorziet. Derhalve veel aandacht voor traditionele werkgelegenheid en arbeidsmarktpolitiek maar nergens concrete en tastbare faciliteiten voor het versterken van de dynamiek van het Creatief en Cultureel MKB.
En juist dit C MKB is de afgelopen jaren de kern geweest van de opkomende creatieve economie. Zeker, deze jonge economie heeft naast haar sterke kanten ook zwakke kanten, bijvoorbeeld: financiering (wie betaalt de eerste fase van het creatieve proces?), exploitatie (‘hoe combineer je creatie met ondernemerschap’) en afzet, met name in het buitenland. Juist op deze gebieden kan het C MKB de nodige steun gebruiken om zijn innovatieve rol nog nadrukkelijker te kunnen spelen.

Onwetendheid bij CPB en Innovatieplatform

Hoe komt het toch dat al die politici en economen geweldige kansen laten liggen en voortgaan in een proces van routines en geijkte beleidsmaatregelen? Die vraag intrigeerde mij en ik kwam tot de ontdekking dat politici en economen geen weet hebben van de nieuwe creatieve economie. Het Centraal Plan Bureau (CPB) heeft voor het laatst in 2005 gepubliceerd over de creatieve industrie. In zijn publicatie waarschuwde het CPB de overheid vooral terughoudend te zijn, terwijl even verderop, in Londen, de regering al eerder een compleet stimuleringsprogramma op touw zette.

Daarna is het stil geworden rond het CPB. In zijn interview van 25 maart bevestigt CPB-directeur Teulings het stilzwijgen. We horen hem veel praten over de oude economie maar over de creatieve economie wordt zelfs in een bijzin niet gerept. Hier heeft het door de belastingbetaler bekostigde CPB een gehele ontwikkeling rond de creatieve economie gemist, ondanks het bestaan van het genoemde rapport van de VN.

Ook bij het Innovatieplatform kan een gebrek aan kennis geconstateerd worden. In een recente studie van de adhoc commissie Scheepbouwer (januari 2009) wordt een gele kaart aan het sleutelgebied creatieve industrie uitgereikt omdat onder meer deze industrie een centrale regie zou missen. Iedereen die werkt in het C MKB weet dat zo’n centrale regie weliswaar past in de oude wereld van Kolen en Staal maar in een creatieve economie een gotspe is. Voor 90% is deze economie kleinschalig en zelfs voor ruim 50% bestaand uit ZZP’ers. Een centrale regie zou om een enorme bureaucratie vragen die vervolgens elk initiatief doodt. Wat echter nodig is, is om op regionaal niveau allereerst de voorlopers uit het C MKB ondersteunen en voorts creatieve bedrijven stimuleren hun verbeeldingskracht in te zetten voor de vereiste innovatie. Typerend voor de creatieve economie is dat innovatie gevoed wordt door creativiteit. Innovatie kan het hedentendage niet meer stellen zonder die verbeeldingskracht.

Hand in eigen boezem

Wellicht moeten we de politici en economen hardhandig wakker schudden en duidelijk maken dat achter hun crises een omvangrijke transitie gaande is. Een transitie gestart bij informatisering om via de kenniseconomie uit te komen op een volwaardige, nieuwe creatieve economie. Natuurlijk gaat dat gepaard met het afsterven van dinosaurussen als internationale banken en grootschalige autofabrieken die nauwelijks de creatieve economie in zich dragen. In de creatieve economie kiezen we voor nieuw maatschappelijk ondernemerschap en vermijden we het in coma houden van massale productieprocessen uit een voorbije tijd.

We kunnen niet voorbij gaan aan de wijze waarop we in de creatieve sector de onwetendheid hebben laten ontstaan. Door het departementale huwelijk ‘Cultuur en Economie’, door teksten als ‘creativiteit: de onzichtbare motor van de economie’, en door de hoge sponsorbijdragen vanuit het toenmalige bedrijfsleven zijn we een beetje in slaap gesust, en zijn bureacratische tussenschakels als IIPCreate en CCAA ontstaan die het zicht op de noodzaak van een alternatieve industriepolitiek hebben vertroebeld. Nu we weer bij de les zijn, moeten we steun organiseren voor het C MKB en bepleiten dat de nieuw gevormde waterhoofden als het Sleutelgebied Creatieve Industrie van het Innovatieplatform ontmanteld wordt. We moeten erop aandringen dat de creatieve netwerkindustrie ontdaan wordt van de beleidsstatus ‘sleutelgebied’ en dat daarentegen de creatieve bedrijvigheid in de steden en de regio’s daadwerkelijk wordt gestimuleerd.

Concreet: Cultural Business Modeling

Laat ik een concreet voorbeeld geven over de manier waarop het C MKB gestimuleerd kan worden. Financiering van de creatieve bedrijvigheid is altijd een probleem, crisis of niet. Deze onzekerheid hangt nauw samen met het creatie- en productieproces van het C MKB. Nooit is zeker of een daad van creativiteit daadwerkelijk aanslaat, nooit is zeker of een creatief concept een vereiste Return on Creativity (ROC) oplevert. Er zit een geweldige spanning tussen ‘discovery’ en ‘exploitation’. En als je dan de routine gevonden hebt, knaagt het willen verleggen van de grenzen aan de creatief ondernemer. Zo’n altijd in beweging zijnd creatief proces maakt het voor financiers niet gemakkelijk hun zekerheden te vinden.

Om die reden heb ik de methode Cultural Business Modeling (CBM) ontworpen. Een manier om een tiental alternatieve geldbronnen aan te boren overeenkomstig de eigen culturele missie. Het accent valt op eigen PMC’s (ProductMarktCombinaties) maar daarnaast gaat het ook om Cultureel Vastgoed – een beleidsterrein waarmee Amsterdam voorop loopt -, mechandising, matching, co-financiering, eigen fondsvorming, sponsoring, overheidsfaciliteiten en mecenaat. En pas op de laatste plaats subsidies. Maar dan moet het wel gaan om subsidies die innovaties in onze eigen sector financieren.

Natuurlijk wil ik vanwege een wetenschappelijke nieuwsgierigheid op grote schaal CBM als transitie-instrument introduceren en inpassen in de creatieve economie. Maar het allerbelangste is dat zo’n methode daadwerkelijk het C MKB ondersteunt in het bereiken van een zekere financiële continuïteit ook al bevinden we ons in een zogenaamde economische crisis. En daar hoort bij een werkelijk vernieuwend bankwezen dat meedenkt en meefinanciert. De oprichting van een Next Step Bank voor creatieve bedrijven die toe zijn aan een strategische stap vooruit, ligt dan voor de hand. Minister Bos heeft hier een grote kans laten liggen toen hij namens de Nederlandse samenleving ABN AMRO en Fortis door nationalisatie deze banken voor een faillissement behoedde. De mogelijkheden voor de oprichting van zo’n nieuwe, meer coöperatieve bank lagen toen voor het oprapen. Ook de talloze particuliere en publieke fondsen moeten wat mij betreft kiezen voor synergie en samenwerking in plaats van het aanharken van de steeds kleiner wordende eigen werf.

Internationale positie Amsterdam versterken

Tenslotte een opmerking over de positie van Creatief Amsterdam. Hoe kunnen we de internationale positie van onze culturele en creatieve hoofdstad juist op dit moment uitbuiten? Dat vereist creatief transitiemanagement. Allereerst moeten we met elkaar uitspreken dat we die leidende rol daadwerkelijk op ons willen nemen. Dat we radicaal onze nieuwe kennis willen uitwisselen en platforms maken waar dit kan plaatsvinden. (Zie hiertoe ook het gemeentelijk pamflet Er kan zoveel meer van wethouder Carolien Gehrels en waarin ik zelf ook twee bijdragen heb geschreven.) Dat kleine, interdisciplinaire en interculturele kernen van creatieven en innovatie-experts de handen ineen slaan en de politici en economen dwingen te kiezen voor de creatieve economie.

Kijken we bijvoorbeeld naar ‘vastgoed in crisistijd’  kunnen juist op dit terrein projecten in het Amsterdamse de nieuwe benadering laten zien. Juist niet aan de hand van blauwdrukken en sleutelgebieden maar voor alles van onderop. Op deze wijze kan voor Amsterdam een vooruitgeschoven positie ontstaan. Het is in internationaal verband hard nodig dat met name de Amsterdamse creatieve bedrijvigheid tezamen met het lokale bestuur en het bedrijfsleven haar internationale ambities kan waarmaken. Met zo’n kennisvoorsprong kan Amsterdam als een magneet de internationale gemeenschappen naar zich toetrekken. Zo’n vernieuwende blue-ocean-strategie is typerend voor Amsterdam terwijl politiek Den Haag nog met alle macht zich probeert te redden in een verstikkende red ocean.

Het is geen gemakkelijke route, het vereist het slim combineren van een korte termijn met een lange termijn. En het vraagt veel inspanning om het nu vol te houden. Creatief Amsterdam heeft in internationaal opzicht de kracht in zich om die ambitie te realiseren. Waar wachten we nu nog op?