De rebel aan de Golf

De hoofdstad van Qatar is Doha, een stad die pas de laatste 10 jaar tot ontwikkeling is gekomen. Tegenwoordig wordt de skyline van de stad gedomineerd door moderne wolkenkrabbers die vaak nog in de steigers staan. Het emiraat heeft zijn rijkdom te danken aan de grootste gasbel ter wereld bekend. Deze ligt hier voor de kust en de inkomsten eruit stellen de Qatari in staat om een eigen, onafhankelijke koers te varen en te investeren in een diversificatie van de eigen economie.

Bovendien hebben de Verenigde Staten een grote luchtmachtbasis gevestigd op het schiereiland en met deze aanwezigheid laten -eventueel agressieve- buurlanden het uit hun hoofd om het land aan te vallen. Een mooi voorbeeld van de eigen koers is de nieuwszender Al-Jazeera, de eerste (relatief) onafhankelijke nieuwszender in de regio. Al-Jazeera was dan ook het eerste bezoek dat op het programma stond.

Eigenwijsheid

In het gebouw van Al-Jazeera English kregen we uitleg over de rol van de zender in het Midden-Oosten. Vrijwel alle media in de regio staat onder controle van de regimes ter plekke, die strak in de gaten houden wat wel en wat niet uitgezonden wordt. Kritische geluiden worden doorgaans niet gewaardeerd. Al-Jazeera bericht onafhankelijk over zaken die in de wereld en in de regio gebeuren en dit wordt hen vaak niet in dank afgenomen, zowel door de regimes, maar regelmatig evenmin door de Amerikanen.

Al-Jazeera krijgt dan ook geen toestemming om in bepaalde landen een kantoor te openen. De regimes kunnen echter niet verhinderen dat het satellietsignaal ontvangen wordt. Egypte heeft wel eens een satellietsignaal verstoord precies op het moment dat een kritische reportage over de regering werd uitgezonden, maar dit zijn incidenten. Voorlopig beschermt de emir van Qatar de zender die ook voor 90% door hem gefinancierd wordt. Vaak wordt dan ook beweerd dat Al-Jazeera net iets minder kritisch is tegenover het regime ter plaatse.

Daarnaast wordt Al-Jazeera er soms van beschuldigd dat zij een pan-Arabische agenda hebben. Ik heb zelf te weinig naar de zender gekeken en spreek ook geen Arabisch, om dit te kunnen verifiëren. De zender speelt echter een belangrijke rol in de verspreiding van het vrije woord in de Golfregio, een typisch voorbeeld van ‘de eigenwijsheid van Qatar’.

Vrouwen studeren

Het tweede programmaonderdeel was een lunch met vertegenwoordigers van ‘think-tanks’, in de praktijk vertegenwoordigers van kennisinstellingen. Als onderzoeker van de Universiteit Utrecht kon mijn geluk natuurlijk niet op. Het belangrijkste onderwerp was dan ook de Qatari kenniseconomie.

De regering van Qatar wil niet alleen afhankelijk zijn van de enorme gasvoorraad, maar ook een kennishub in de regio. Daarnaast wil men de afhankelijkheid van buitenlands talent verkleinen. Hiertoe heeft men enkele maatregelen genomen, zoals de zogenaamde Qatarisatie: een bepaald percentage werknemers moet bestaan uit staatsburgers van Qatar. Bovendien hebben enkele buitenlandse (lees Amerikaanse) kennisinstellingen dependances geopend in ‘Education City’ om mensen op te leiden.

De twee maatregelen zijn sterk met elkaar verbonden en werken elkaar enigszins tegen. Dat een verplicht percentage Qatari werknemers nodig is, kan bedenkelijk worden genoemd. Het geeft namelijk aan de lokale bevolking niet als vanzelf wordt aangenomen door (buitenlandse) bedrijven.

En daar is doorgaans reden toe. De lokale bevolking is slecht opgeleid en heeft weinig motivatie om dit te verbeteren. Men weet immers dat men toch wel een baan krijgt en genoeg geld heeft. Het blijkt dat veel jonge mannen het veel interessanter vinden om met hun jeep in de woestijn te scheuren dan in de collegebanken te zitten.

De locals die voornamelijk studeren zijn de vrouwen. Zij moeten zich in deze door mannen gedomineerde samenleving extra bewijzen. Op de lange termijn zal dit proces Qatar voor een groot probleem stellen. Immers, over enkele jaren zal de huidige leidende groep verdwenen zijn en de potentiële opvolgers zijn, zacht gezegd, wel eens lui en incompetent te noemen. Wat er dan met het land gaat gebeuren? Wellicht een grotere rol voor de vrouwen of een nog sterkere buitenlandse invloed?

Kansen voor Nederland als kennispartner

Het gebrek aan animo blijkt ook uit het aantal studenten dat studeert aan de buitenlandse instellingen. De grootste heeft op dit moment 390 studenten. Het merendeel vrouwen en voor een groot deel buitenlanders. Veel andere instellingen hebben ongeveer 150 studenten. Ik ken hun boekhouding niet, maar vermoed dat het niet echt rendabel is om voor dergelijk kleine aantallen programma´s op te zetten, tenzij het collegegeld hoog genoeg is.

Hoewel het voor de instellingen zelf wellicht niet altijd even rendabel hoeft te zijn en in ieder geval riskant, kan het voor Nederland toch zeer interessant zijn om in deze regio kennisinstellingen te openen. Het plaatsen van een Nederlandse aanwezigheid op kennisgebied zal de uitwisseling van studenten bevorderen en brengt dit de studenten in aanraking met Nederland en de Nederlandse cultuur. Dit zal op termijn voordelen brengen, bijvoorbeeld in de vorm van extra orders voor het bedrijfsleven in Nederland, omdat men bekend is met onze expertise en manier van zaken doen. Er zal dan wel een regeling verzonnen moeten worden om het risico voor kennisinstellingen zelf af te dekken.

Het laatste bezoek van de dag was aan de Ras Laffan installatie in het noorden van het land. Hier komt het gas uit zee en wordt het verder verwerkt. Shell is bezig voor naar schatting 20 miljard een installatie te bouwen om de het gas te verwerken (voor de insiders: het gaat om zowel Liquefied Natural Gas, als Gas To Liquid processen).

Handen wassen in zes stappen

Het bezoek aan deze enorme installatie was zeer indrukwekkend. Bij de onderaannemers, die het project bouwen, werken totaal zo’n 40.000 mensen. Wanneer de installatie operationeel is blijven er nog 400 over. Veiligheid is van het allergrootste belang en wordt overal benadrukt: op de WC staat een instructie hoe precies je handen te wassen in zes stappen. Het werkt wel, want tijdens de bouw zijn (nog) geen doden gevallen en dat is, gegeven de omstandigheden, een bijzondere prestatie.

Daarnaast worden de werknemers goed geaccommodeerd. In het naburige Pearl City, waar men verblijft, is aan alles gedacht om het hen naar de zin te maken. Zo zijn er tal van sportfaciliteiten, heeft iedereen toegang tot Internet en zijn er tal van andere vormen van vermaak. Naar eigen zeggen heeft Shell hier de beste accommodatie van alle bedrijven.

In de avond volgde nog een diner op de Nederlandse Ambassade, waarbij ook Nederlandse ondernemers in Qatar waren uitgenodigd om met de minister te bespreken wat Nederland allemaal kon doen om onze positie te versterken. Twee belangrijke punten kwamen naar voren: allereerst de Nederlandse manier van zaken doen. Deze verschilt met van die van de Qatari. In Nederland hebben wij vaak onze verantwoordelijkheden gedelegeerd en verdeeld over personen, terwijl de Qatari bij voorkeur met één persoon willen spreken en dat die ook echt ‘de baas’ is. Liefst met de Koningin. Het is dus zaak voor instellingen uit ons land om zoveel mogelijk met één persoon deze gesprekspartners te benaderen en dat deze persoon ook echt een mandaat heeft.

Het tweede punt was – wederom – de aanwezigheid van Nederlandse kennisinstellingen in de regio en de moeilijkheden die daaraan vast zitten. Er bleek zeker behoefte aan kennisinstellingen, maar er was weinig consensus over hoe dit te realiseren. Hier moet verder over nagedacht worden.

Na aankomst in het hotel namen we met de minister nog een afzakkertje. De volgende dag bezochten we alleen nog het schitterende museum of Islamic Art. Daarna gingen we meteen door het vliegveld, om met de KBX terug te vliegen naar Nederland. Al met al is het een onvergetelijke, interessante en zeer nuttige reis geweest. Veel kansen zijn ontdekt voor Nederland als kennisland.