Een einde aan ‘afwachtend slachtofferschap’

Nieuws | de redactie
13 mei 2009 | Een hoger onderwijsbestel moet goed werken. Kwaliteit, variëteit, én doelmatigheid dienen optimaal te zijn. Geen van de drie mag tot de verantwoordelijkheid van de overheid alleen verklaard worden. “Het veld moet ook hier pro-actief willen en durven zijn”, zegt Norbert Verbraak aan de vooravond van de start van de Commissie Doelmatigheid HO. Laksheid en het koesteren van een slachtofferrol moeten ophouden.

Verbraak waarschuwt voor een lakse houding ten opzichte de gezondheid van het stelsel. “Hogescholen en universiteiten moeten ook samen een opvatting hebben over wat macrodoelmatig is. De opwinding moet zich niet beperken tot de aanvraag van de buurman of de eigen wensdroom.” Als kwartiermaker van deze nieuwe, politiek en bestuurlijk gevoelige adviesclub voor de ministers Plasterk en Verburg heeft de oud-Fontys voorman intensief nagedacht en gesproken over hoe het hoger onderwijs zijn doelmatigheid beter afstemt en meer verantwoord kan waarborgen.

Een ruilbeurs
Het verleden was daarbij vaker waarschuwing dan inspiratiebron. De kleine burgeroorlogen die rond het werk van ‘de Commissie-Koppelaars’ in de jaren negentig woedden, staan Verbraak nog helder voor de geest.  Hij beschrijft de situatie in die jaren beeldend en zegt: “Onder Ritzen gold een moratorium op nieuwe opleidingen. Bij Hermans was het ‘even inhalen’. De macrodoelmatigheid leek een ruilbeurs. ‘Als wij dit doen, mogen jullie dat’.”

Het beleid voor de doelmatige regulering van het HO-aanbod is recent (weer) bijgesteld. In de kern is het nu zo: OCW en LNV hebben de eerdere volgorde der dingen op de kop gezet: nu moet eerst Verbraak’s CDHO adviseren of een nieuw aanbod beantwoordt aan de eisen van doelmatigheid en pas daarna mag een instelling – mits van de minister een ‘ja’ verkregen wordt – naar de NVAO voor een toets op de kwaliteit. Pas dan volgt bekostiging.

Het CDHO-advies moet zich baseren op de nieuwe Beleidsregel Macrodoelmatigheid. Collectieve opvattingen in het hoger onderwijs over wat doelmatig is (en wat niet) zullen helpen bij het hanteren van de beleidsregel. Verbraak nodigt de instellingen uit die handschoen op te pakken. “Het zal de kwaliteit en het draagvlak van de adviezen van de CDHO versterken. Men wordt minder slachtoffer en besluiten van de minister worden meer voorspelbaar. Verspilling van energie kan worden voorkomen.”

Verbraak vertelt ScienceGuide dat hij een flinke werklast verwacht. Niet alleen zullen zo’n 100 tot 120 nieuwe opleidingen zich jaarlijks melden voor toetsing, ook gaat de wet Algemeen Bestuursrecht gelden en moeten de commissie en de ministeries zich aan heldere, strakke termijnen gaan houden bij afhandeling van zaken. Voordeel zal zijn dat daarmee al snel een duidelijke beleidslijn zich kan uitkristalliseren, waarop de HO-instellingen kunnen inspelen. Dat kan leiden tot minder aanvragen met een grotere trefzekerheid.

Cohen een goed voorbeeld
Verbraak: “Hoe dit inhoud krijgt is een belangrijk punt. We hebben nu minder een vrije-markt-achtige opzet dan minister Hermans die prefereerde, maar er is ook sprake van weinig zelfregulering. Daarom is het belangrijk dat de instellingen zelf de belangrijkste aspecten van macrodoelmatigheid beredeneren. ‘Macrodoelmatigheid’ is weliswaar primair de verantwoordelijkheid van de overheid, maar het zijn juist de instellingen die belang hebben bij een doelmatig stelsel. Als het macrobeleid sterk is, ontstaat een sterk referentiekader voor de CDHO en dat betekent rust op microniveau. Lukt het veld het niet een eigen visies op een doelmatig aanbod te ontwikkelen dan zal de CDHO zelf enkele brandende kwesties agenderen. Op deze wijze kan wat meer helderheid ontstaan over wat een transparant aanbod is voor student en arbeidsmarkt; of over wenselijke spreiding van opleidingen; over wenselijke profilering van instellingen; over nevenvestiging in kleine steden; over smal en breed aanbod; over de internationale vergelijkbaarheid; of over een redelijke onderwijsvraag”.

De Commissie-Cohen biedt bij de vraagstellingen over de toekomst van de geesteswetenschappen een goed aanknopingspunt voor de werkwijze die Verbraak voor ogen staat. Deze agendeerde de vragen en de perspectieven van een doelmatig aanbod in deze disciplines. Verbraak noemt het “een goed voorbeeld van zo’n procesgang.” Bovendien biedt het een ‘rijkere rol voor het veld’. Het afwachtend slachtofferschap is toch geen rol die past bij kennisinstellingen. Ook niet het enkel maar loeren naar elkaar vanuit microbelangen. Het veld kan zulke houdingen verruilen voor een meer inhoudelijke, meer constructieve rol.”

Demografie op de agenda
“Die andere houding is zeker ook nodig vanwege de demografische omslag, die in enkele provincies voelbaar is. Afwachten zal daar het hoger onderwijsaanbod alleen maar schade berokkenen.” Verbraak gaat er vanuit dat zijn commissie dit thema wel moet agenderen.

“Afname van de onderwijsvraag wordt actueel. Het is in verschillende regio’s al een feit. Op ScienceGuide berichtten jullie al over het samengaan van de lerarenopleidingen van twee Limburgse hogescholen. Een goede zaak met interessante institutionele consequenties. Als krimp een breder voorkomende patroon wordt, zal ook gekeken moeten worden naar doelmatiger vormen van hoger onderwijsaanbod. Kwaliteit vraagt ook een zekere massa. “Beëindiging van aanbod zal je dan eveneens op de kaart moeten zetten. Dat is in de beleidsregel voorzien!”

De CDHO is onafhankelijk in zijn adviezen aan de ministers, zo onderstreept Verbraak. “Omdat het besluit van de minister berust op diens discretionaire bevoegdheid, zal daar ook altijd een politiek element in zitten. De commissie moet zich dus ook oriënteren op het ministeriële beleid. Het is zaak dat in specifieke aanvragen te verbinden met gedragen opvattingen over macrodoelmatigheid.”

Een laatste element van de taakopdracht en thematiek van de CDHO noemt Verbraak “evenmin spanningsloos.” Bij de bepaling van de macrodoelmatigheid van nieuw aanbod zal ook de rol van het niet-bekostigde hoger onderwijs betrokken moeten worden. Ook de aanwezigheid en de belangen van die opleidingen zullen straks meegewogen worden. Het oordeel over de doelmatigheid van nieuw aanbod zal de komende jaren dan ook aanzienlijke veranderingen kunnen ondergaan.








«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK