Fusietoets overbodig

Er lijkt bij de beweringen over schaalvergroting veeleer sprake van problemen door de  “psychology of scale”, schrijven de auteurs, onder wie Paul Schnabel en Rien Meijerink. De voorbije jaren namen instellingen als de ROC’s met een factor 20 in omvang toe en het hbo kende in 25 jaar twee forse ‘fusiegolven’. In sommige sectoren van de (publieke) diensten was de schaalvergroting een onbedoeld effect van verschillende institutionele prikkels. In andere sectoren een gevolg van bewust beleid.

De schaalvergroting is zo ver doorgeschoten dat er maatschappelijke en politieke twijfel is ontstaan over de borging van de publieke belangen. Instellingen zouden zo groot geworden zijn dat de menselijke maat in het geding is. Slechte dienstverlening, matige bereikbaarheid en hoge kosten zouden het gevolg zijn. Fusietoetsen zouden deze ontwikkelingen tot stilstand moeten brengen.

Kosteneffecten

Het boek laat zien dat het met de bereikbaarheid van veel voorzieningen goed gesteld is. Fusies hebben meestal niet geleid tot een vermindering van het aantal locaties (en dus de bereikbaarheid). Beperkte kostenverhogingen zijn door schaalvergroting soms wel opgetreden, zoals in de zorgsector, maar in het onderwijs is eerder het omgekeerde het geval geweest. Over de kwaliteitseffecten van schaalvergroting is over het algemeen weinig bekend. Alleen in de ziekenhuissector zijn sommige complexe ingrepen gediend met een zekere omvang. Schaalvergrotingsoperaties zijn in het verleden met dezelfde argumenten verdedigd als waarmee zij nu ter discussie worden gesteld. Zo hadden sommige kostenbesparingen ook gerealiseerd kunnen worden door instellingen te reorganiseren. Fusies zijn in een aantal gevallen als excuus gebruikt om slecht functionerende instellingen grondig te reorganiseren.

Fusietoets overbodig

Het instellen van een fusietoets is overbodig. In de zorg beoordeelt de NMa fusies al op grond van de Mededingingswet. Een tweede fusietoets zou in feite betekenen dat de markt niet goed functioneert. Verder is met een goede prikkelstructuur de schaal van instellingen goed te beïnvloeden. Het voorbeeld in het boek over het primair onderwijs in Vlaanderen maakt duidelijk hoe eenvoudig de overheid kan sturen op het bestaan van kleine instellingen.