Kennis als kapitaal

Het vakgebied Intellectual Capital is nog jong. Lief Edvinsson, die geldt als geestelijk vader van het vakgebied, herinnert zich nog hoe hij vanuit het bedrijfsleven 15 jaar geleden studenten aanraadde af te studeren in Intellectual Capital. Maar van hun professoren kregen de studenten steevast te horen dat dat vakgebied niet bestond.

Als officiële ´start´ van het vakgebied geldt 1999, toen de OESO in Amsterdam een groot internationaal congres over Intellectual Capital organiseerde. Daan Andriessen, sinds 2003 lector Intellectual Capital aan hogeschool INHolland, hield daar zijn eerste lezing in het vakgebied, en voelde zich gestimuleerd op hetzelfde vakgebied te promoveren.

Maar wat is Intellectual Capital? “Alles wat van belang is voor het realiseren van je doel, maar wat niet tastbaar is”, zo licht associate lector Christiaan Stam desgevraagd toe. “Intellectual Capital brengt de waarde van je mensen in beeld (human capital), de waarde van je organisatie (structural capital) en van je relaties (relational capital).”

Intellectual Capital is in de jaren negentig ontwikkeld uit onvrede over het werk van accountants. Het is uiteraard belangrijk dat accountants hun werk doen, maar wat zegt een balans over de waarde van een onderneming? Je kunt in het afgelopen jaar nog zoveel winst gemaakt hebben, maar als de concurrent net een verpletterend alternatief voor jouw product in de markt heeft gezet en je eigen medewerkers ongemotiveerd zijn, dan is je uitgangspositie toch weinig florissant. Die informatie haal je echter niet uit een balans; wil je beschikken over dergelijke informatie die je kan helpen strategische keuzen te maken, dan zul je een veel holistischer benadering moeten toepassen, waarin je niet alleen kijkt naar cijfers, maar bijvoorbeeld ook naar je mensen en je relaties.

Hoe zit het met het intellectuele kapitaal van hoger onderwijsinstellingen? Beschikken universiteiten en hogescholen over dergelijke informatie? En bedrijven ze daarmee strategisch management?

Voor wat betreft de beschikbare informatie is er reden tot optimisme. Zeker over publiek gefinancierde instellingen zijn veel data beschikbaar, alleen al omdat de overheid daarom vraagt. Maar betekent dat ook dat universiteiten strategische keuzen maken? Onderzoekers uit verschillende Europese landen beantwoordden die vraag met ‘nee’. “Als Hongaarse universiteiten al een strategie hebben, dan zit die alleen in het hoofd van de rectoren. Gesprekken over strategie binnen de universiteiten zijn er niet”, zo zei een onderzoeker uit Hongarije. In landen als Italië en Oostenrijk blijkt het beeld al niet veel anders: universiteitsbestuurders richten zich op het binnenhalen van zoveel mogelijk betalende studenten en onderzoeksgelden, en proberen voor het overige vooral de vrede tussen de verschillende faculteiten te bewaren. In hun strategische keuzen blijken ze opvallend vaak de politiek te volgen en hun interne status quo te handhaven.

Toch is voor het ontwikkelen van een kenniseconomie strategisch management hard nodig, zo vond Campbell Warden, die verbonden is aan een astrofysisch instituut op de Canarische Eilanden. “Stel dat wij met ESF-geld een hoogwaardige telescoop mogen bouwen. Dat heeft toch alleen zin als onze eigen overheid tegelijkertijd gaat investeren in de ontwikkeling van verwante hoogwaardige technologische industrie, bijvoorbeeld in de optische industrie? Want wat heb je anders aan zo’n telescoop op Tenerife?” Campbell adviseert diverse Europese overheden, waaronder die van Roemenië, over de ontwikkeling van hun kenniseconomie. “Als je in een land als Roemenië het hoger onderwijs op een hoger plan wilt krijgen, dan vereist dat strategische keuzen. Ik zou niet proberen daar een Oxford of Cambridge te creëren. Dat hoeft ook helemaal niet. Het lijkt me al heel wat als jongeren aan universiteiten zo opgeleid worden dat ze daarna naar Oxford of Cambridge kunnen als ze dat willen”.