Ook u hebt rivalen

Jaloezie is niet per se een negatieve eigenschap. Het is een functionele emotie die aangeeft dat ingrijpen gewenst is om je relatie – en daarmee het eventuele nageslacht – veilig te stellen. “De hoofdvraag van mijn onderzoek was of het inschatten van rivalen een automatisch proces is”, aldus Massar. “En dat blijkt inderdaad het geval. Ook onbewust aangeboden en waargenomen rivalen kunnen jaloezie opwekken.”

Onbewust jaloezie opwekken

Tot nu toe is het onderzoek over de invloed van rivaalkenmerken op jaloezie uitgevoerd door proefpersonen expliciet te confronteren met een rivaal. Bijvoorbeeld in de vorm van foto’s of een persoonlijkheidsbeschrijving. Massar koos een andere benadering. Onder het mom van een reactietijdentaak kregen sommige proefpersonen – zonder dat zij zich hiervan bewust waren – een aantal woorden te zien. Vervolgens moesten alle proefpersonen aangeven hoe jaloers zij zouden zijn in een bepaalde situatie. Degenen die even tevoren onbewust blootgesteld waren aan woorden als knap, sexy, mooi (bij vrouwen) en stoer, macht, succes (bij mannen) reageerden duidelijk jaloerser op dezelfde situaties.

Massar: “In een vergelijkbare opzet, maar dan met foto’s van gezichten, zag je bij vrouwen helemaal een enorm groot effect. Zelfs zonder dat de proefpersonen wisten wat ze hadden gezien, beïnvloedde de foto de manier waarop ze de jaloezieopwekkende situatie inschatten. Dit maakt aannemelijk dat rivaalevaluatie zich evolutionair heeft ontwikkeld tot een automatisch verlopend proces.”

“Net als bijvoorbeeld angst is jaloezie een signaalemotie. Iemand die met zijn of haar partner op een feestje komt blijkt in een oogwenk te kunnen inschatten of het nodig is om actie te ondernemen. Bijvoorbeeld door in te grijpen bij een gesprek dat diegene voert met een potentiële rivaal.”

Bedreiging

Opvallend is dat jaloezie bij vrouwen vooral wordt opgewekt door een fysiek aantrekkelijke rivale. Een fysiek onaantrekkelijke of sociaal dominante rivale wordt door hen in veel mindere mate gezien als een bedreiging. Voor mannen zijn vooral de sociale en fysieke dominantie van hun rivaal cruciale eigenschappen die jaloezie opwekken.

Evolutionair is dit redelijk eenvoudig te verklaren. Fysieke aantrekkelijkheid wordt gezien als een kenmerk van de gezondheid en vruchtbaarheid van een vrouw. Voor een vrouw is het vooral belangrijk dat haar partner haar en haar nageslacht zal kunnen beschermen en van allerhande middelen als geld en eten kan voorzien. Mannen die sociale status hebben – of eigenschappen om status te verkrijgen – en mannen die fysiek dominant zijn, zijn hiertoe het beste in staat. Daardoor zijn zij de meest aantrekkelijke partners en, logischerwijs, voor andere mannen de meest bedreigende rivalen.

Massar promoveert op 14 mei aan de Rijksuniversiteit Groningen op haar proefschrift ‘Unconscious Rivals: The automatic evaluation of rivals in jealousy-evoking situations’.