De ene religiekritiek is de andere niet

Sympathie

UU-hoogleraar Theo Verbeek toonde wel sympathie voor Rutte: “Een aantal jaren geleden heeft het Franse parlement een wet aangenomen tegen het ontkennen van de Armeense genocide. Ik weet dat dit voor sommigen een gevoelige kwestie is, maar ik vind toch niet dat je zoiets bij wet moet regelen. Dat vind ik eigenlijk ook bij de Holocaust. In het algemeen zeg ik als historicus dat je op het verleden meerdere visies kunt hebben die bovendien niet meer verifieerbaar zijn. Maar ik denk wel dat er iets mis is met mensen die de Holocaust ontkennen, dus als die aangepakt worden, begrijp ik dat wel”.

Fitna

René Danen, voorzitter van Nederland Bekent Kleur, betoogde dat racisme in Nederland een sterk anti-islamitisch karakter heeft gekregen. “Je mag in Nederland alles zeggen, maar wel graag over moslims. Je zag dat toen Fitna uitkwam. De Nederlandse regering was vooral druk met het veiligstellen van de handelsbelangen in de Arabische wereld, Nederlandse politici en journalisten riepen dat het knip- en plakwerk was. Maar een inhoudelijke reactie bleef uit.”

Die kwam opvallend van elders. “En wel van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties. Het was heel opmerkelijk dat hij zich hierover uitliet, want het ging tenslotte om een internetfilmpje. De secretaris-generaal zei dat het om een haatfilm ging en dat dit niets te maken heeft met vrijheid van meningsuiting. Ook door de Raad van Europa zijn we op de vingers getikt dat we te weinig weerstand bieden aan Geert Wilders”.

Verlichtingsfundamentalisten

Filosoof en journalist Sebastien Valkenberg stelde de vraag aan de orde of het klopt dat aanhangers van de Verlichting hoogmoedig en onverdraagzaam zouden zijn tegenover aanhangers van de godsdienst. Zijn antwoord luidt ontkennend: de Verlichting is eerder een oefening in nederigheid, zo stelde hij aan de hand van Friedrich von Hayek. “De Verlichting is het niet zozeer te doen om de waarheid als wel om de zoektocht ernaar. De beste manier om die te garanderen is een maximale vrijheid van meningsuiting. Breng zoveel mogelijk argumenten voor het tribunaal van trial and error. De vrijheid van meningsuiting geeft de vrijheid op kritiek op iedere discipline”. Valkenberg vindt daarom ook dat we religiekritiek niet apart zouden moeten behandelen, alsof kritiek op een godsdienst iets anders is dan kritiek op bijvoorbeeld socialisme of liberalisme.

Een kwestie van beschaving

René Danen wees er nog op dat veel religiekritiek van tegenwoordig verbloemd racisme is. Dat geldt zeker voor Geert Wilders, die zijn vereniging Nederland Bekent Kleur dan ook voor racisme heeft aangeklaagd. Daarbij lijkt ook iedere generatie behoefte te hebben aan eigen zondebokken: waren het vroeger de Joden die alles fout hadden gedaan, tegenwoordig zijn het de Marokkaanse jongeren. Bijzonder pijnlijk is dat het voor Marokkaanse jongeren bijzonder lastig is zich tegen al deze aantijgingen in de zogenaamde kwaliteitsmedia te verdedigen. Zij missen vooral representatieve en gezaghebbende spreekbuizen die het in de media voor hen opnemen.

Het getuigt van rationeel optimisme om – met Valkenberg – de oplossing te zoeken in het toelaten van zoveel mogelijk stemmen. Want welke overtuiging je ook hebt, je moet wel doof zijn om het in zo’n kakofonie te kunnen uithouden. Voltaire adviseerde de staat om religie toe te staan, met uitzondering van uitwassen van fanatisme. Religie mag en is op zekere hoogte zelfs goed voor mensen, maar het mag niet schadelijk zijn voor anderen.

De verhouding tussen religiekritiek en de vrijheid van meningsuiting zal wel nooit geheel harmonieus worden, want er zijn dingen die je niet bij wet kunt regelen. Maar Verbeek, zelf atheïst, had wel een praktisch advies: “Over alles wat van waarde is voor anderen, moet je met respect spreken”.