Explosieve groei in HO

Vanuit de Lissabonagenda kan deze grote stijging alleen maar als een zegen worden gezien. Een van de doelen van die agenda is immers dat 50% van de beroepsbevolking hoger opgeleid is.

Toestromend nieuw talent, ook naar leraarschap
Aan de jongeren zal het niet liggen. Die gaan massaal studeren. De toename zit in grote mate bij allochtonen, die momenteel de hogescholen veroveren en over een paar jaar ook massaal op de universiteiten te zien zullen zijn. Daarbij komt ook nog dat hun studierendement gestaag stijgt, in het bijzonder bij de meisjes.

Voor een deel is de groei ook te verklaren uit de grote populariteit van Nederlandse HO-instellngen onder Duitse studenten. Die stromen in groten getale in op een universiteit als Maastricht en ook bij hogescholen in het oosten van het land. Onder Duitse studenten staat het onderwijs aan Nederlandse universiteiten en hogescholen als beter, flexibeler en moderner bekend. In de CHE-ranking staan opleidingen in ons land vaak hoog. Voor studeren in Duitsland is onder Nederlandse studenten veel minder belangstelling.

Overigens staat net als in ons land het Duitse HO in een opvallende spagaat. Enerzijds is er nu nog sprake van een versnelde deelname aan het HO, anderzijds kan al op korte termijn een drastische teruggang berekend worden vanwege de natuurlijke ontwikkeling in de demografie. Ook elders in de EU is dit patroon een reden tot moeizaam debat.

De groei lijkt ook te helpen bij het tekort aan leraren. Tot juni hadden al 4.876 potentiële studenten de lerarenopleidingen voor het voortgezet onderwijs als hun meest favoriete studiekeuze aangemerkt: 800 meer dan in 2008 en tweemaal zoveel als in 2005. Dit blijkt uit een analyse van de vooraanmeldingen voor lerarenopleidingen tot nu toe van het SBO. Directeur Freddy Weima analyseert deze trend binnen het bredere geheel van de instroomexplosie: “Waarschijnlijk komt het door de economische crisis dat meer jongeren voor het leraarsvak lijken te kiezen. In de meeste regio’s maak je goede kans op een baan en door de vergrijzing blijft de vraag naar leraren nog wel even stijgen. Nu is het voor lerarenopleidingen de kunst om de twijfelaars definitief over de streep te trekken.”

Van de 800 huidige extra vooraanmeldingen zijn er 100 voor de eerstegraads en 700 voor de tweedegraads opleidingen. Ook is de stijging bij de laatste opleidingen sterker dan bij de andere hbo-opleidingen. De stijging heeft sinds 2005 een positief effect op de meeste vakken waarvoor een lerarentekort geldt. Vooral bij Duits en Wiskunde, maar ook Economie, Natuurkunde, Scheikunde en Nederlands. Alleen de techniekvakken trekken geen extra belangstelling.

Bij de pabo is het aantal vooraanmeldingen tot juni al een paar jaar gelijk. Omdat relatief veel mbo-onderwijsassistenten naar de pabo gaan en zij vaak zeker van hun keuze zijn, meldt zestig procent van de aankomende studenten zich vroeg aan. Van de jongeren die zich in de zomer aanmelden, loopt het aantal al enige jaren terug. Hoewel de pabo nog steeds de populairste hbo-opleiding is, daalt sinds 2003 ook de daadwerkelijke nieuwe instroom aan studenten.

Hoe zit het met financiering?

Vanwege de toenemende studentenaantallen hebben de universiteiten de noodklok geluid bij het ministerie van onderwijs. Want als de universiteiten de explosieve groei van de studentenaantallen moeten opvangen zonder dat het macrobudget evenredig omhoog gaat, is het netto effect dat ze ongekend moeten gaan bezuinigen. Ook het hbo heeft in de vorm van een ‘hoeraboodschap’ feitelijk het signaal naar politiek Den Haag afgegeven, dat men de snelle toename eingelijk nauwelijks nog aan kan.

Het kabinet houdt echter de hand op de knip voorlopig. In antwoorden op vragen van Boris van der Ham (D66) meldt minister Plasterk bijvoorbeeld dat universiteiten vanaf 2000 gecompenseerd zijn voor de toenemende studentenaantallen. Of de universiteiten ook in de komende jaren op een dergelijke compensatie kunnen rekenen, laat hij in het midden.

Wel noemt OCW het “een forse uitdaging’ voor de universiteiten om ‘de groeiende aantallen studenten te combineren met een hoge onderwijskwaliteit.” “Deze uitdaging vormt daarom ook het hart van mijn strategische agenda voor het hoger onderwijs, ‘het hoogste goed’. Het blijft zaak ons best te doen voor het bereiken van een ambitieuzere studiecultuur. Zoals beschreven in de strategische agenda kunnen universiteiten dat bereiken door ondermeer een hogere onderwijsintensiteit, meer differentiatie en een betere aansluiting tussen de onderwijssectoren.”

Voor de uitvoering van die strategische agenda stelt Plasterk ook geld beschikbaar, namelijk 227 miljoen vanaf 2011, vooral gericht op een kwaliteitsimpuls en het verkleien van de uitval. Als compensatie voor de toenemende studentenaantallen is dat echter niet beoogd.