Ware Europeanen gedijen in de chaos

Vanaf de kloosterloggia kijk ik uit over de vallei waaruit deDuomo van Florence als enorme eikeldop boven de stad uitstijgt. Naeen café macchiato komt dat typische geluksgevoel wat alleen deToscaanse zon met verkwikkende cafeïne teweeg brengt. Dit is hetmoment op de dag waarop ik vergeet dat dit een onderzoeksinstellingis en ik zo weer onderzoek moet doen.

De Badia, hoofdgebouw van het Europees Universitair Instituut(EUI), is een middeleeuws Dominicanenklooster dat me doet denkenaan In de naam van de roos, het boek van de Italiaanseschrijver Umberto Eco. Net als bijna een millennium geleden, detijd dat de Franciscaner monnik William van Baskerville en denovice Adson van Melk in een ander klooster rondliepen, doet ditklooster weer dienst als scholastisch centrum in Europa.

Maar deze plaats van wetenschap heeft ook veel weg van eensociëteit, geestelijke drinkplaats voor dorstige onderzoekers enbeleidsmakers, of een reportage uit Italië Magazine. Een heleandere ‘look and feel’ dan de Europese bureaucratie in Brussel. Entoch krijgt de Europese gedachte hier voor mij het meestevorm.

Toen een goede vriend me vorig jaar bezocht, vroeg hij wat iederezichzelf respecterende Europa criticus zich zou afvragen: waaromlidstaten voor deze universiteit betalen en waarom Italië een deelvan zijn voorraad mooiste kloosters en palazzo’s ter beschikkingstelt aan ongeveer 1000 wetenschappers verdeeld over politicologieen sociologie, cultuur en geschiedenis, economie, en recht, waarvande economische waarde niet direct herleidbaar is?

Het antwoord is simpel: bij de vorming van de Europese gemeenschapbegin jaren vijftig ontstond het besef dat voor samenwerking enintercultureel begrip een nieuw soort houding moest ontstaan omover grenzen te kunnen bewegen. Iedere hervormer weet dat echteverandering begint bij kennis en onderwijs. En zo besloten delidstaten in 1972 bij verdrag tot de oprichting van eenpan-Europees universitair instituut om de nieuwe generatie Europeseleiders en wetenschappers op te leiden.

Pas toen ik van de London School of Economics (LSE) te horen kreegdat er geen beurs was voor een grensoverschrijdend onderzoek alshet mijne, kwam ik het EUI tegen. Ik voelde er een ambitie voorsociale vernieuwing en het had iets van een bizar experiment.Perfect voor mij. Ik werd toegelaten op het Instituut als enigeNederlander van mijn jaar met een volledig interdisciplinaironderzoeksvoorstel. Een voorstel dat maar weinig universiteitenaandurven, maar het EUI heeft iets met grenzen en het overbruggendaarvan. Of misschien is het wegvallen van grenzen juist zokarakteriserend. Dat is ook precies waar mijn onderzoek over gaat.Ik wilde weten wat de gevolgen voor leiderschap en autoriteit warenvan het wegvallen van vaste rollen voor leiders, landen enwereldbeelden in de globaliserende communicatiemaatschappij. Ineerste instantie is dat chaos.

Wanneer we koffie drinken bijvoorbeeld – en we drinken veel koffieop het EUI – dan zul je daar overheersend geëngageerde discussieshoren tussen mensen die op het eerste gezicht weinig anders metelkaar gemeen hebben dan hun individuele obsessie met hunonderzoek. Tenminste, als je ze kunt verstaan. Ik realiseer me vaakal niet meer hoe bevreemdend onze gesprekken moeten overkomenwanneer we in één zin drie talen gebruiken en een antwoord nietzelden in een andere tong terug komt dan waarin je de vraag gesteldhad. Er lopen hier meer dan zestig nationaliteiten rond. Ze kunnendeze chaos inmiddels redelijk aan want gemiddeld spreken ze vijftalen en hebben ze dubbele nationaliteiten. Dat is detoekomst.

Toch is diversiteit alleen niet genoeg voor een constructieveuitwisseling. Op andere universiteiten heb ik meer nationaliteitengezien, maar daar leefden mensen vaak sociaal en geestelijkgeïsoleerd. Onze isolatie is een gemeenschappelijke. De Amerikaansesocioloog Richard Sennett, mijn promotor, zou zeggen dat hieromvormende confrontaties tussen verschillen onvermijdelijk zijnomdat je de ander niet kunt negeren. Ik denk dat de plek vrijegeesten aantrekt, maar hij dwingt ook openheid af omdat landen,disciplines, talen, en stromingen, niet langer je identiteit kunnenbepalen hier, en veelmeer legostenen zijn om er een mee tebouwen.

Wat me opviel is dat zonder die grenzen ik mijn identiteit niethoef te verdedigen, maar de plek vraagt me wel om er zelf een tecreëren. Dat was niet gemakkelijk, maar mijn vorm van ballingschapgaf een verbindend perspectief op de wereld. Neem bijvoorbeeld deschrijvers Francesco Petrarca, Dante Alighieri en de filosoof enpoliticus Niccolò Machiavelli om een paar verbannen Florentijnen tenoemen die hun ontworteling gebruikte om juist sociaal cultureleverbinding te creëren. Ze helpen mij ook mezelf een plaats tegeven. Hier is iedereen ‘in exile’ en dat is Europa voor mij.
 

Dr. Thieu Besselink (31) promoveerde eind juni aan het EuropeesUniversitair Instituut (EUI). Hij is oprichter van het RiverInstitute voor open source leiderschap (www.riverinstitute.eu) enlid van de redactieraad van ScienceGuide