Die toren van Babel werd steeds hoger

Een paar opmerkingen

Het symposium ‘Waarden in de Economie’ in Tilburg op 3 septemberging over het nieuwe boek rond Lans Bovenberg. De econoom-filosoofwerd in het zonnetje gezet. Zijn ‘Schlemmerberaad-vriend’ Jan PeterBalkenende nam het eerste exemplaar in ontvangst, ScienceGuidetop 10 econoom Sylvester Eijffinger zat de bijeenkomst voor.Naast CDA-coryfeeën als Herman Wijffels en Kees Koedijk sprak ookoud-premier Lubbers. Die stond alleen niet in het officiëleprogramma.

Maar de premier had een forse vertraging onderweg. Lubbers bleekbereid “een paar opmerkingen te maken. Straks komt de staatsman endan ben ik natuurlijk meteen weg van dit spreekgestoelte,” begonhij olijk. Het pauzenummer werd een uitvoerig en fulminantbetoog.

Toen hij als jongen vertelde dat hij economie wilde gaan doen inRotterdam, werd hem gevraagd: ‘Zou je niet gaan studeren?’Uiteindelijk werd het monetaire economie en volgde de jonge Ruudcolleges bij Tinbergen. “Hem dank ik mijn cum laude bij hetdiploma. Ik heb dus voor hem als econoom een zwak gekregen, zo gaatdat in het leven.”

Vijandigheid tegen ‘de ander’

Lubbers stelde dat na de val van de Muur de globalisering met demarkteconomie als dominant paradigma onbegrensd leek te worden. Datleverde hem twee constateringen op, die hij als hoogleraar op datpunt begonnen op te vallen in zijn werk. Ten eerste is deglobalisering “een niet te stuiten kracht, die ook iets mooisheeft. Iets moois als het een economie met een ‘human face’mogelijk maakt.”

Maar zij roept ook “tegenkrachten op bij de mensen die daarmoeite mee hebben. Dat uit zich in vijandigheid tegen de ander.Problemen die men heeft met die veranderende wereld door deglobalisering zijn dan problemen die de schuld zijn van de ander,met een ander geloof, een andere kleur of afkomst. Die vijandigheidis soms erg groot en is ook in ons eigen land nu aan de orde.”

De tweede constatering is wat hij “een effect in culturele zin”noemde. De economische ontwikkeling stimuleert hetkortetermijndenken. Dat noemde hij ‘de Bermudadriehoek van deoriëntatie op waarden’ in de interactie tussen economie, politieken media. “Dit denken zie je in het voorop zetten van eendiscountgedrag en -opzet van activiteiten, in de soundbite enkortademigheid, in het overheersen van polls en spindoctors. Het iseen overaccentuering van de korte lijn.”

Als economen zagen we het wel, maar ook niet, zei deoud-premier. “Hoe kan het dat wij zaten te slapen, ook wij hier bijde Universiteit van Tilburg, ook midden in de crisis, Sylvester?”Die vraag most gesteld worden, vond hij. “Ook wij zaten te slapen,vrinden. Ik heb ook zitten slapen als voorzitter van de stichting,denk ik. Wij hebben het ook niet naar voren gebracht alsonderwerp.”  

In een leunstoel

Volgens Lubbers was men in het kortetermijndenken voortdurendbezig “de grenzen te beproeven. Het adagium was toch wel dat dat opzich goed was. De financiële sector veranderde van aard. Ze waseerst vooral dienstverlenend aan de economische ontwikkeling, maarnu kon zij ook zelf welvaart generen, was het idee. Die toren vanBabel werd steeds hoger.”

Als voorbeeld van zulk denken verwees Lubbers naar Gerrit Zalm.”Zalm loodste wet na wet door de Kamer, als bij hamerslag. Het ideewas toch; maak het de markt nóg gemakkelijker. Dat is goed voor wieer verstand van hebben, je moet voor hen meer ruimte verschaffen.Daar zat iets van arrogantie in, denk ik toch.” Het leek hem daaromgoed dat de economen onderling kritisch naar hun eigen analyses enadviezen keken. “Ik zat zelf ook in zo’n leunstoel, terwijl decrisis om ons heen uitbrak.”