OCW tussen Scylla en Charybdis
Twee grote gaten
OCW moet nu op korte termijn dus twee grote gaten financiëlegaten tegelijkertijd oplossen. Zulks liefst zonder dekerndoelstellingen van het eigen beleid overhoop te gooien ofdodelijk aan te tasten. De OESO-norm doelstelling uit hetcrisispakket en de motie-Hamer wordt nu al ‘wegverklaard’: “In hetcrisispakket legde het kabinet zich voor zijn inspanningen op hetterrein van onderwijs en onderzoek vast ophet OESO-gemiddelde. Momenteel zit Nederland op dat niveau. Inhet licht van de financiële krapte zal op korte termijn deuitdaging vooral zijn om dat zo te houden,” schrijft minister Boskoeltjes.
Ten eerste moet voor 2010-2011 een bezuiniging van ruim €400 mlngedekt worden. Nu de koopkracht van burgers gaat tegenvallen -geldvoor compensatie ontbreekt- zal dit gat niet gedekt worden dooropschorting van de ‘gratis schoolboeken’. Niet op de valreep van deverkiezingen van maart 2010 en mei 2011. Suïcidaal zijn CDA en PvdAniet.
Ten tweede moet Plasterk een ‘-20% scenario’ opstellen voor 2011en de jaren erna. Het hoger onderwijspakket daarin kon wel eensforser uitvallen dan -20. Zo kunnen de essentiële publiekeR&D-investeringen gespaard worden en CDA en PvdAzullen PO, VO en MBO willen ontzien. Bovendien moet Plasterkde kinderopvang ‘gratis’ zien te houden alsPvdA-emancipatieminister.
Gat 2010-2011: Vaarwel OV-kaart?
Voor de finale dekking van het gat in 2010-11 biedt deMiljoenennota een duidelijke vingerwijzing. De invoering van deOV-kaart voor MBO-studenten à €30 miljoen gaat niet door. En danzouden de economisch veel beter toegeruste HO-studenten ongeschorenblijven? Gelijke monniken, gelijke kappen, zal -zeker incrisistijd- het motto zijn.
In 2010 moet OCW het contract voor de OV-studentenkaartheronderhandelen met oog op de verlenging voor 2011-2016. Intussenheeft minister Eurlings (V+W) met zijn Camiel-kaart eenaantrekkelijk aanbod gecreëerd voor oud-studenten die hun OV-kaartwillen ‘voortzetten’ na afstuderen. Met deze kortingskaartbestrijdt hij files en bevordert hij duurzaamheid. OCW zou eenvariant op de Camiel-kaart als alternatief voor de ‘gratis’OV-kaart kunnen aanbieden en daarmee miljarden besparen.
Als daarbij binnen het collegegeld de vergoeding voor deOV-kaart van zo’n €90 in stand blijft, heeft Plasterk dezeretributie de facto verhoogd zonder dat de student ‘inlevert’.CDA-econoom Lans Bovenberg raadt nu al een collegegeldverhoging metkracht aan.
Wie zich herinnert dat de PvdA en de LSVb oorspronkelijk feltegen de invoering van de OV-kaart waren en PvdA-minister Ritzendeze al aanzienlijk ‘versoberde’, zal eventuele protesten tegenzo’n ingreep kunnen relativeren. De studentenbeweging was steedstegen de gedwongen winkelnering waarvoor men extra collegegeldbetaalde. Nu de MBO’ers zullen moeten afzien van zo’nreisvoorziening, zullen de studentenbonden uitgenodigd worden zichsolidair op te stellen of zich te profileren alsverworven-rechten-verdedigers van de jeunesse doréemiddenin een diepe crisis voor de gewone man. Een duivels dilemma,ook voor clubs als SP en PVV.
Min 20 procent
Vervanging van de OV-kaart is een eerste stap naar eenfundamentele ingreep in de uitgavenstructuur voor het hogeronderwijs. Alleen op deze wijze lijkt -20% op de OCW-begrotingdenkbaar, gelet op de ongeveer 80% personele lasten die feitelijkde uitgaven uitmaken. Een reëel HO-scenario van deze aard zou erals volgt uit kunnen zien, gehoord de interne discussies in ‘DenHaag’:
*Een langdurige ontkoppeling van de prijscompensatie en detoepassing van efficiencykorting op alle gesubsidieerdeorganisaties.
-Direct wordt in 2010 begonnen bij de studiebeurzen. Een dergelijkebevriezing van uitgaven kan over enkele jaren gemeten een de factokostenreductie van 4 à 6% opleveren in het HO.
*Actief vooruitgrijpen op de effecten van de demografischeontwikkeling die tot krimp van het onderwijsaanbod leidt.
-Direct wordt in 2010 begonnen door bezuinigen op de3TU-federatie die onvoldoende tempo maakt bij taakverdeling enconcentratie.
-De concentratie en sanering van het HO in het vergrijsde en’leeglopende’ Zeeland wordt in 2010 ter hand genomen. Analogeingrepen zijn denkbaar voor Limburg, Friesland en Groningen. NieuwHO-aanbod in Almere kon in dat verband als verdere versplinteringweleens geblokkeerd kunnen worden.
-Naast een stevige 3TU-schaalvergroting zouden ook de hbo- enwo-lerarenopleidingen en geesteswetenschappers (Cie-Cohen)aanzienlijke taakverdeling en concentraties mogen verwachten.
-De vergrijzingsuitstroom uit het onderwijs levert aanzienlijkemeevallers op bij de personele uitgaven, vooral in het hbo. Ouderedocenten zijn duur. Bos zou deze winst niet in de sector willenlaten zitten, maar actief inboeken voor de dekking van destaatsschuld. Het kan oplopen tot €1 mld over heel OCW.
*Een beperking of zelfs afbouw van de bekostiging van demasteropleidingen.
-Deze kan als alternatief worden gepresenteerd voor verdergaandetaakverdeling en concentratie met behoud vanbekostigingsarrangementen. Een opbrengst van €250 – 500 mln ishierbij mogelijk.
*Vervanging van de WSF, inclusiefOV-reisvoorziening.
-Hiervoor kunnen zowel het PvdA-idee van een gefiscaliseerde’subsidieheffing’ als eerdere voorstellen voor een ‘sociaalleenstelsel’ dienen. De opbrengst kan enkele miljarden belopenin middellange termijnperspectief.
-Direct wordt in 2010 begonnen met de intrekking van deOV-voorziening voor MBO-studenten.
*Versobering vermogensbeheer
-De Commissie-Don gaat het kabinet handvaten bieden om hettoezicht op en de transparantie van het middelenbeheer vanHO-instellingen te vergroten. Een ‘afroming’ van het eigen vermogenvan instellingen om de private investeringen in kennis fiks teverhogen ligt dan in den rede. Een opbrengst van € 1 miljard ishierbij mogelijk.
De Mariëttetoets
Minister Plasterk zal bij de invulling van zijn bijdrage aan dekabinetsscenario’s tussen Scylla en Charybdis moeten zeilen. Dat isnog eens iets anders dan op een bootje bij CanalPride of eenijsschots op Antarctica.
Scylla is PvdA-fractieleider Mariëtte Hamer. Zij hanteert voorde scenario’s naar verluidt ‘de Hamer-toetssteen’, meer gemeenzaamook wel ‘de Mariëttetoets’ genoemd. Invuloefeningen vanbewindslieden legt zij langs een meetlat met drie criteria:
-het eerlijk delen van de lasten/lusten van voornemens
-het ontzien van kwetsbare maatschappelijke groepen enplekken
-het optimaal blijven benutten van de talenten van burgers.
Charybdis zijn Wouter Bos en het CDA. Deze zullen van deminister eisen dat hij met serieuze voorstellen tot doorvoerbarebezuinigingen en reallocaties komt. Als lid van de Zeshoek in hetkabinet is Plasterk extra kwetsbaar: Bos zal onderwijsniet zomaar kunnen sauveren terwijl de Zeshoek de andere ministershet mes op de keel zet. Een gespaarde Plasterk indiceert de restimmers dat Wouters soep niet zo heet gegeten wordt. Balkenende zaldit nimmer accepteren.
Onno Rudings recensie
De premier presenteerde zich bij de opening van het academischjaar in Tilburg niet zonder reden als de politieke zoon van RuudLubbers in 1982. Hij sprak daarbij openlijk de in Tilburg aanwezigeoud-premier Lubbers aan. Net als deze in de jaren tachtig deed, zouBalkenende nu een ambitieus beleid in gang willen zetten,verzekerde hij hem. Daarin zouden niet “de kaasschaaf, maarfundamentele hervomingen” en ingrepen de economie enoverheidsfinanciën weer in het lood moeten brengen. “Nu drastischbezuinigen zou funest zijn. Dat hebben we geleerd van eerderecrises. Maar daar hangt wel een prijskaartje aan, want ooknoodzakelijke keuzes moeten betaald worden.”
Daarom was de uitermate zuinige reactie van Lubbers’schatkistbewaarder Onno Ruding dit weekend een belangrijk moment.Hij ‘prees’ het kabinet ervoor dat men de problemen van het sneloplopend tekort onder ogen wil zien. En hij stelde vast dat menvooralsnog ingrepen primair bestudeert.
Toen herinnerde hij eraan, dat hij zelf in 1982 onmiddellijkdiep ingrijpende maatregelen kon doorzetten. Maar dat was in eencoalitie geweest (CDA en VVD) die eensgezind wenste door te pakken.Hij vermeed het nog om te zeggen, dat dit pas mogelijk was gewordennadat CDA en PvdA er op geen enkele manier in slaagden samen decrisis te lijf te gaan in 1981-82. Herleeft het trauma van hetkabinet-Van Agt-II?
