Nobel en Wognum

Waarom begin ik met de politieke en economische gebeurtenissenvan het moment, voordat ik de prijswinnaars bespreek, zult u zichafvragen. Nou, samen met de vredesprijs heeft deze Nobelprijs zichontwikkeld als een die sterk afhangt van actuele discussies rondpolitiek en economie. Zo actueel zelfs dat vanmorgen  er aleen vraag in mijn mailbox was beland om een Nobelvredesprijs-kandidaat te steunen. Ook het spel van nomineren ensteunen is erg politiek!

Een pooltje op Harvard

Dit jaar werden Elinor Ostrom en Oliver Williamson bekroond. Jezou verwachten dat de wetenschap elk jaar een stapje vooruit doeten dat er daardoor een aantal economen klaarstaat die een geweldigbijdrage geleverd heeft.  

Zo werkt het echter niet helemaal. Voorspellen wie de prijs wintis bijvoorbeeld een favoriet spelletje in economenland. En economengeloven in spelletjes! Kijk bijvoorbeeld eens naar de pool op Harvard.

Een aantal zaken valt meteen op:

1. In de top-10 voorspellingen voor 2009 komt maar een naam teruguit de top-10 voor 2008.
2. Niemand had Elinor Ostrom op zijn lijstje gezet. Aangezien nognooit – ik herhaal: nog nooit – een vrouw de Nobelprijs gewonnenhad, zou dat ook nu wel niet gebeuren, zo gokte men.

Zoals het Zweedse comité zegt over de winnares: ‘Elinor Ostromhas challenged the conventional wisdom that common property ispoorly managed and should be completely privatized or regulated bycentral authorities.’

Alwetende perfectie

Dat maakt haar zo speciaal als winnares: economen doen hetvooral met veel ingewikkelde modellen en gaan er vanuit dat diemodellen dan de waarheid zijn. Dan wel dat zij de werkelijkheid zodicht benaderen dat ze de hele waarheid in pacht hebben. Diemodellen gaan in hun eenvoudigste vorm uit van perfecte markten enalwetendheid.

Nu heb je in perfecte markten bijvoorbeeld geen ondernemingennodig: transacties zijn kosteloos, net als rechtszaken om je rechtte halen. U begrijpt dat dit niet helemaal werkt en dus worden demodellen vervolgens iets ingewikkelder gemaakt.

Hetzelfde geldt voor alwetendheid. Alwetendheid is gemakkelijkin een model, omdat de economische speler dan voorspelbaar wordt.Als iedere deelnemer aan de economische werkelijkheid echterverschillende zaken niet weet, dan wordt het model onhandelbaar.Jammer voor het model en de modelbouwer natuurlijk.

Nu weten we inmiddels steeds beter dat die modellen helaas nietwerken. We komen er ook langzaam achter dat instituties ertoe doenals het gaat om de werkelijkheid. Maar die basisgedachten achterdie modellen blijven sluimeren. Mensen weten toch alles?

Massief falende modellen

Denkt u dan nog eens na over de DSB-bank. Daar werd hetverschrikkelijk duidelijk, dat een aantal kopers het belangrijkstefinanciële contract dat ze in hun leven aangaan niet begreep. Enheus, dat is erger dan het contract van je mobiele telefoon nietsnappen. Maar door het geloof in de markt, die alles rechtzet, isveel economische liberalisatie doorgevoerd die uiteindelijk hetfeit dat mensen niet alwetend zijn benut, of eigenlijk in deoorspronkelijke zin van het woord ‘uitbuit’.

We kunnen er niet omheen vast te stellen: de economischemodellen hebben massief gefaald. Kijk, het nu met zijn allen decredit rating agencies de schuld geven, dat is gemakkelijk. Je kuntniet gewoon niet vertrouwen op modellen als waren zij dewerkelijkheid. Dat wisten we al heel lang.

Historisch perspectief durven zien

Erger nog is dat de modellen de werkelijkheid kunnen veranderenals iedereen gaat doen alsof de modellen waar zijn. Dat lijktgebeurd te zijn op een aantal financiële markten. Het mooie vanbijvoorbeeld het werk van Nobelwinnaar Williamson is, dat hij zijneconomische theorieën in een historisch perspectief weet teplaatsen en te analyseren. Ja hij verwijst ook zelfs naar artikelenvan meer dan 10 jaar geleden verwijst. Dat gebeurt tegenwoordigzelden. Het artikel in de link leest bijvoorbeeld als een mooieaanval op die modellen, maar dan heel subtiel.

En de economen? Misschien moeten die nog even verder gaan methet leren werken met simpeler modellen en met meer oog voor de rolvan instituties. Af en toe leek het of ze nog weg zouden komen metvan alles en nog wat. Bij Lehman werden bonussen van tientallenmiljoenen uitbetaald, tot vlak voor het faillissement. Een beterbewijs dat markten zo niet werken kun je moeilijk krijgen. Gelukkigbeginnen daarover nu rechtszaken. En die zullen niet gratiszijn.

Dr. P.H.Omtzigt is lid van de Tweede Kamer eneconometrist. Hij houdt op ScienceGuide een vaste column bij overzijn ervaringen in deze twee eigenzinnige werelden van politiek enwetenschap, hun wederzijdse beïnvloeding en hunconfrontaties.