De Muur en 9/11
We zagen vanuit het G gebouw van de Wereldbank het derdevliegtuig inslaan in de muur van het Pentagon: we warengewaarschuwd door radio en tv. En we hadden allemaal het gevoel datdaardoor de wereld definitief zou veranderen. De val van deMuur heb ik niet met eigen ogen gezien, maar misschienmeer nog was toen het gevoel: een breuk in de geschiedenis (nu eenpositieve). Het was in mijn eerste dagen als minister en hetbeheerste volkomen de gesprekken in Den Haag, maar ook thuis en metvrienden en kennissen, tot en met de zondagse wedstrijd vanveteranen B (de wereldploeg) op het hockeyveld.
De Ministerraad was van het type groots en meeslepend, ook alvoordat er barsten in de Muur ontstonden, en is dat in veelopzichten gebleven waar het ging over internationalegebeurtenissen. Of dat nu in de Kongo of Indonesië of Zuid-Amerikawas, er werd altijd wel gesproken over de rol die Nederland daar tespelen had. Europa stond bij Lubbers III gemiddeld naar schattingvoor zo’n twee uur bloot aan discussie in de wekelijksevrijdagvergaderingen. Ik denk een uniek fenomeen in de Europeseunie. Er was absoluut in de Ministerraad een gevoel van triomf enblijdschap met de erkenning van het geleidelijk aan verdwijnen vaneen verderfelijke vorm van dictatuur onmiddellijk naast de deur. Indie euforie tekende zich ook al de nieuwe vrijheid voor Centraal-en Oost-Europa af.
Mijn eigen beeld van de DDR werd gevormd in de jaren 60door het organiseren van studentenreizen die werden gesubsidieerddoor het Bildungszentrum in West-Berlijn, dat beoogde studenten uitNederland te indoctrineren in de gevaren van het communisme. Toeneen aantal van ons besloten om ook over de grens te kijken in deDDR vond men dat zoveel zelfstandig denken nietlanger gesubsidiëerd diende te worden, zich niet realiserenddat je maar een paar keer langs Checkpoint Charlie geweest hoeft tezijn en een aantal gesprekken gevoerd te hebben in hettoenmalige Oost Berlin om zelfs de grootste naïevelingonverbiddelijk het systeem als mensonwaardig afte laten wijzen.Vervolgens maakte ik de jaren 80 de DDR-geleerden mee opcongressen van de International Institute of Public Finance,waarbij zij steeds indrukwekkende cijfers produceerden over degroei van het aantal productie-eenheden in de DDR, met als frappantvoorbeeld de toename van het aantal Schweinen van 5 mln. in 1945naar 16 mln. in 1970. De spreker had niet in de gaten dat dezeaantallen behoorlijk dicht in de buurt kwamen van die van deDDR-bevolking. Overigens boeiend om nu Der Turm te lezen, die hetmoeizame bestaan van de kritische burger in de DDR in de jaren 60en 70 beschrijft.
De val van de Muur zette de deur open naar een nieuw Europa, entegelijk merkte je hoe weinig bereidheid er bleek te bestaan om dieopenheid verder te verdiepen, bijvoorbeeld op het terrein van hetHoger Onderwijs (waar ik als minister over ging). DeDDR-economie zat volkomen in het slop, de DDR-universiteiten warenjarenlang weggedrukt in het Marxistisch doodlopend straatje. Engeen enkel Europees land dat bereid was om geld of menskracht in tezetten om samen met West-Duitsland dit nieuwe gebied op te nemen inhet vrije Europa.
Een ontnuchterende ervaring natuurlijk voor de Oost-Duitsers, deOssi’s, die altijd de indruk hadden gehad dat het Westen hen graagzou willen ontvangen, maar ook voor een pas aangetredenbewindspersoon als ikzelf die merkte dat het begrip internationalesolidariteit veel makkelijker wordt uitgesproken dan in feitewordt beleefd. Ook een voorbode voor een volgende stap: hetuiteenvallen van de Sovjet Unie waar ook het Westen weinig hulp aanheeft gegeven.
Het is nog steeds met enige trots dat ik denk aan de groteNederlandse programma’s om via NWO de Russische geleerden testeunen waarbij zelfs NWO afgevaardigden met tassen vol dollarsnaar Rusland afreisden om Russische wetenschappers hun werk tekunnen laten blijven doen. En als ik verder kijk zou het zowenselijk zijn om via universitaire samenwerking landen die bekneldzijn geraakt in de periode na Die Wende zoals Armenië, Georgiëof de Centraal-Aziatische republieken, te ondersteunen in hunintense strijd om het hoofd boven water te houden.
Jo Ritzen
