De woordvoerder zag het fout gaan
De woordvoerder kwam er niet uit. Hij moest improviseren omvragen van journalisten te kunnen beantwoorden. Ik was alswoordvoerder van een minister in crisistijd op mijn hoede. Dit gaatfout! Ik roep mijn Duitse vrouw Gisela: ‘Het is gebeurd. Stil!’
Dat was mijn moment op 9 november 1989 om 18.57 uur toen ik dewoordvoerder van het Politbureau Günter Schabowskilive op tv hoorde zeggen: “Privatreisen nach demAusland können ohne Vorliegen von Voraussetzungen beantragt werden.Die Genehmigungen werden kurzfristig erteilt.” Dat konniet goed zijn! Later blijkt dat de mediadruk in die dagen zo grootwas dat Schabowski niet aanwezig kon zijn bij de vergadering vanhet centrale comité, waardoor hij onbekend was met de details vande regeling. Bovendien bevatte het wetsontwerp fouten enonduidelijkheden. Zo kon het gebeuren dat hij op een aanvullendevraag van een journalist wanneer deze regeling van kracht wordthalf stotterend het verkeerde antwoord geeft: “Nach meinerKenntnis ist das sofort, unverzüglich.” Ik zat op het puntjevan mijn stoel. Ik werd onrustig. Dit kon toch niet de bedoelingzijn. Ik wilde nu niet gaan eten!
Het ging maar door. De persbureaus AP en dpa melden dat de DDRhaar grenzen heeft geopend. Duizenden Oost-Berlijners kunnen hunoren niet geloven. Ik zie live op tv dat ze naar degrensovergangen gaan om zelf te kunnen zien wat er aan de hand is.De menigte voor de gesloten slagbomen zwelt snel aan. Het is eenhalf uur voor middernacht. Dat kan fout gaan. Er wordt nog steedsniet gegeten in huize In ‘t Groen. En dan gebeurt het. De snelgroeiende menigte DDR-burgers wordt plotseling door tweegrenssoldaten van de DDR doorgang naar het westen verleend.Zichtbaar zonder controle!
Dit kan niet waar zijn. Gisela gaat onrustig slapen. Ik drinkhet derde glas wijn.
Flarden met eigen belevenissen trekken voorbij. Daar zijn decrisesmomenten waarbij ik voor mijn baas, OnderwijsministerDeetman, de pers te woord moest staan. Ik denk aan de vele malendat ik met mijn vrouw en kinderen bij ons vaste vakantiehuisje inhet Werratal langs het IJzeren Gordijn wandel. Er wordteen waarschuwingsschot afgevuurd omdat mijn kinderen Esther enFloriaan mij terugroepen omdat ik de grens tussen West en Oost nietwil accepteren. Ik wil het IJzeren Gordijn aanraken. Ik denk terugaan de heftige discussie met mijn Duitse familie nadat ik ze tienjaar voor de Wende verteld had van onze zoveelste gezinswandelinglangs het IJzeren Gordijn en verzucht had dat zij het nog zoudenmeemaken dat aan dit onrecht een einde zou komen: ‘Zoietsonmenselijks kan nooit blijven bestaan.’ Esther, Gisela en Floriaankeken ongelovig. Ik zette krachtig aan: ‘Ze zouden aan hungestorven vader denken als ze ooit met eigen ogen konden zien datdeze onzin was opgeruimd en ze niet langer meer bang hoefden tezijn voor de wild blaffende herdershonden.’
Het is veel sneller gegaan. Niemand had dat verwacht. Eenzorgvuldig, kostbaar en langdurig opgebouwd veiligheidssysteem, datalleen al aan de grenzen van de DDR tussen 1949 en 1989 899dodelijke slachtoffers heeft gekost, stort door een opeenstapelingvan schijnbaar toevallige gebeurtenissen ineen.
Dat moment van 9 november 1989 heeft me nooit meer losgelaten.Het heeft me achtervolgd. Het heeft geleid tot een onderzoek naarde effecten van deze Wende op mijn werkterrein, de universiteiten.Uiteindelijk heeft het na veel Berlijnse reizen en gesprekken metteintallen Zeitzeugen een proefschrift opgeleverd datbinnenkort, 20 jaar na de Wende, verschijnt: De Wende enHumboldts erfenis: de utopie voorbij (Leiden University Press,ISBN 978 90 8728 069 7). Lees hier de bespreking op
Adriaan in ‘t Groen
