Gekoelde kijkers voor het heelal

Röntgenmissie

SRON en het Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) zijn het eensgeworden over samenwerking in het ruimte-onderzoek. Eerste stap inde samenwerking is de deelname van SRON aan de ASTRO-H-missie, deJapanse röntgenmissie die grootschalige structuren in het universumgaat bestuderen, evenals extreme omstandigheden nabij zwarte gaten,de versnelling van kosmische deeltjes tot hoge energieën en donkerematerie.

SRON draagt op diverse fronten bij aan de röntgenspectrometervan ASTRO-H, die voor het eerst tegelijkertijd kaarten én uiterstnauwkeurige spectra kan maken van clusters van sterrenstelsels enoverblijfselen van supernova’s. De overeenkomst tussen SRON enruimtereus JAXA is vorige week ondertekend in Tokio.

Track record

SRON-directeur Roel Gathier zegt over deze partnership: “JAXA iseen internationaal zeer gewaardeerde partner. Ik verwacht dat – inaanvulling op SRON’s deelname aan de ASTRO-H missie – erverschillende gebieden zijn waarop de samenwerking tussen JAXA enSRON in de toekomst kan worden versterkt.

SRON heeft de leiding over de voorbereidingen voor het Europeseruimte-instrument SAFARI, dat in beeld is voor de Japanseruimtetelescoop SPICA. SRON heeft ook een goed track record op hetgebied van het onderzoek aan de chemische samenstelling van deatmosfeer van de Aarde, gerelateerd aan klimaatverandering,luchtvervuiling en het gat in de ozon-laag. Er zijn al plannen omeen gecombineerde analyse te maken van de gegevens van de JapanseSMILES-ruimtemissie en SRON’s balloninstrument TELIS, wat hetcorrigeren voor afwijkingen voor beide instrumenten eenvoudigermaakt.”

Een eerste stap in de samenwerking met JAXA is de deelname vanSRON aan de röntgenspectrometer van ASTRO-H. Deze Soft X-raySpectrometer (SXS), een van de belangrijkstewaarnemingsinstrumenten aan boord, wordt gebouwd door Japan(JAXA/ISAS) en de VS (NASA/GSFC), met bijdragen van Europa. Debijdrage van SRON aan de hardware van de spectrometer bestaat uitde bouw van een filterwiel en de ijkbron aan boord van hetruimte-instrument. De geplande lanceerdatum is in 2013.

Continue correcties in het heelal

“Met het filterwiel kunnen we de wetenschappelijke prestatiesvan het instrument verbeteren, en scherpe waarnemingen doen aan eengrote variëteit aan astrofysische bronnen,” aldus Jan Willem denHerder, de projectleider. “De spectra van deze bronnen variërenbehoorlijk in intensiteit, wat in het geval van sterkeröntgenbronnen kan leiden tot een overbelasting van despectrometer. De speciale filters in het wiel voorkomen dit.

Het unieke energiescheidend vermogen van de spectrometer vereistverder een continue correctie voor kleine fluctuaties in deenergieschaal van het instrument. Om dit goed te kunnen doen heb jeaan boord een nieuw type röntgenbron nodig, die aan en uitgezet kanworden. SRON zal zo’n ijkbron voor ASTRO-H ontwikkelen. SRON leverttenslotte ook een bijdrage aan het ontwerp, de algehele ijking, deoperationele aansturing en de wetenschappelijke analyse van degegevens.”

Voorbode voor meer

De samenwerking voor ASTRO-H zou volgens Jan Willem den Herderheel goed een voorbode kunnen zijn van samenwerking in anderemissies. “We werken al samen met Amerikaanse en Japanse collega’saan de realisatie van een extreem gekoelde röntgenspectrometer voorhet internationale X-ray Observatory (IXO), de missie die nu wordtbestudeerd door JAXA, NASA en ESA. Ook voor de kleineDIOS-satelliet voor de bestudering van het ijle gas tussen clustersvan melkwegstelsels lijkt samenwerking voor de hand te liggen.”

Ook de voorbereidingen voor het Europese ruimte-instrumentSAFARI komen zo in beeld en in aanmerking voor de Japanseruimtetelescoop SPICA. SAFARI is een verinfrarood-spectrometer enkan wel iets hebben aan de gevoeligheid van de uitzonderlijkeSPICA-telescoop met een gekoelde spiegel van 3,5 m. De geplandelanceerdatum daarvan is in 2018.