2010, stelseldebat barst los

Nieuws | de redactie

17 december 2009 | Droomde Ronald Plasterk in Antarctica al van het warme Californië? Met een verwijzing naar het HO in die Amerikaanse staat lanceerde de minister een debat over de inrichting van het bestel. Die discussie zal in 2010 in alle hevigheid losbarsten, om te beginnen in de Rode Hoed. ScienceGuide blikt vooruit en terug.

De Twentse rede: California dreaming

Eind augustus, academische jaaropening UTwente. De ministerkwam, sprak en oogstte verbazing. In zijn Twentse rede pleitte hij ineens voor een ander stelsel vanhoger onderwijs. Hij keek – zoals zijn oud-collega Vandenbroucke inLeuven al deed op ScienceGuide – vooruit naar een post- Leuven tijdperk. Plasterk verklaarde een onderzoek in testellen naar de houdbaarheid van het binaire stelsel, omdat hijvreesde dat de tweedeling hbo-wo te inflexibel was geworden.

De minister verwees naar Californië. Haar onderwijsbestel, waarinvoor ieder wat wils is en waar wetenschap kan excelleren (en datwel vreselijk onder druk staat), zou een bron van inspiratie voor Nederlandzijn.

De herinnering aan de commissie Dijsselbloem, die grote aversietegen stelselherzieningen teweeg had gebracht, stond velen nog voorde ogen. Hier had de minister rekening mee gehouden: “Die commissieheeft nooit gezegd dat het huidige stelsel voor eeuwig is; alleendat je geen ondoordachte en onvoldoende gedragen plannen moetuitrollen. Dat zal ik dan ook beslist niet doen. Wat ik wel doe isde vraag opwerpen: is dit stelsel geschikt voor de komendedecennia?”

Niemand had dit zien aankomen. De verbaasde reactiesdie ScienceGuide in de uren en dagen na de Twentse redebinnenkreeg, getuigden ervan. Waarom was binariteit plots heturgente probleem, vroeg men zich af. Gaan we ineens overstructuren in plaats van over de KIA praten? Probeert Plasterkhiermee de aandacht af te leiden van de broodnodige investeringenin het HO? Is zo’n commissie nog nodig als de OESO-review al tweejaar op de plank ligt? Wat doen we met ‘Leuven’?

Niet doen dus vs. Wel doen dus

Vanuit de politiek ontving ScienceGuide aanvankelijk afwijzende reacties.”Het is een oplossing op zoek naar een probleem”, grapteVVD-Kamerlid Halbe Zijlstra. “Met deze stelselopzet gaan we metzijn allen terug naar af in de discussie. Niet doen dus.”

HBO-raad-voorzitter Doekle Terpstra schaarde zich echterwel achter het initiatief. Terpstra: “De grens is al geruime tijdbereikt en het is goed dat de minister hierover het debat aan wilgaan. Het is alleen niet reëel om maar twee smaken te blijvenaanbieden als de student veel meer maatwerk vraagt.” Welwaarschuwde Terpstra voor de neiging om zoiets slechts in de vormvan blauwdrukken te realiseren.

Commissie Veerman

Begin oktober had Plasterk zijn stelselcommissie compleet. Hetwerd een commissie van 6 onder leiding van oud-LandbouwministerCees Veerman aangevuld met ‘Batman‘Alexander Rinnooy Kan, Ellen Hazelkorn, Bob Berdahl, Koen Geven (na lobby van de studenten) en Ron Bormans.Saillant is dat Bormans twee weken voor de Twentse rede een visiestuk over vernieuwing van het hbo had gepubliceerd. Hijbetoogde dat ‘het Grote Misverstand van tafel moet datonderwijsvernieuwing gelijk staat aan het marginaliseren vankennis.’

Bormans stelde dat dankzij vernieuwing nu veel goed ging binnen hethbo, maar de sector nog werk had liggen bij de positie van dedocent en de inhoud van vele vakken.

Vooruitblik: Het debat en de Rode Hoed

Op 29 januari belegt de HBO-raad een debatmiddag in de Rode Hoedte Amsterdam met een een keur van sprekers en een spannendevoorzitter: Jacques Tichelaar, de oud-HO-specialist, fractieleideren enfant terrible van de PvdA. Hoofdvraag van het debat is: Waarmoet het heen met het hoger onderwijs?

Geïnspireerd door de door Plasterk geëntameerde discussie envooruitblikkend op het rapport van de Commissie Veerman zullenvragen de revue passeren als: Welke problemen ontstaan er opdit moment vanwege het hoger onderwijsbestel? Wat zou er moetenveranderen? En is het hoger onderwijsstelsel wel aan vervangingtoe?

Vier perspectieven

Deze vragen zullen worden besproken vanuit vierperspectieven: De instelling, de student, het werkveld en depolitiek.

Het perspectief van de instelling wordt belicht door Karel van derToorn, CvB-voorzitter van het duo UvA/HvA. In 2009 lag hij in declinch met de minister over geldzaken en nam zelfs bokshandschoenenter hand. Echter, net als de minister heeft hij al eens aangegevenwel heil te zien in het Amerikaanse HO-bestel.

De Amsterdamsevariant van de Veerman-discussie ondersteunt Plasterk hierin.Daarin bleek het toverwoord ‘differentiatie’ te zijn en wil menbinnen het huidige model van hoger onderwijs aanbod meeronderscheid kunnen maken. Dit sluit aan bij Plasterks pleidooi voormeer flexibiliteit, binnen het vertrouwde binaire stelsel.

Studenten

Voorzitter van de LSVb Gerard Oosterwijk zal spreken namens destudenten. Tijdens het laatste VSNU-cafe zette hij de boel opscherp met enkele pittige uitspraken. Met zijn pleidooi voor “meer Bildung, minder universitairediplomafabriek en minder mensen naar de universiteit” lijkt de LSVbopen te staan voor veranderingen, waarin de studentenvakbonduitdagend onderwijs voorop stelt.

Toegankelijk onderwijs dus minder? Want, zo betoogde Oosterwijktevens: “Maak het van dag 1 wetenschappelijk, zodat de freewheelersen de ongeïnteresseerden niet mee kunnen en vanzelf af vallen.”

Lectoraten

Het werkveld zal de 29^e vertegenwoordigd worden doorLoek Hermans en Anneloes van Staa, lector Hogeschool Rotterdam. Zij liet zich onlangsonversneden uit over de positie van lectoraten en kwaliteit van hetonderzoek binnen het hbo.

Ook Henk Pijlman, voorzitter van de Hanzehogeschool en alsbestuurslid van de HBO-raad verantwoordelijk voor de lectoraten,wees er recent op dat succesvol hbo-onderzoek vraagt om structurelestevige keuzes. “Waaraan moet ons onderzoek een bijdrage leveren enhoe optimaliseren we de wisselwerking tussen onderwijs enonderzoek?” Het is een vraag die op de meeste hogescholen nog nietafdoende is beantwoord. Mocht de Commissie Veerman adviseren hetbinaire stelsel op te verheffen of te veranderen, dan wordt depositie van lectoren en het toegepast onderzoek zonder twijfel eenbijzonder interessant discussiestuk.

Politiek

Hoe gaan in dit debat coalitie en oppositie stelling betrekken?Hun reacties op de Twentse rede waren eerst afwijzend.Regeringspartij CDA vroeg zich bij monde van Jan Jacob van Dijk afvoor welk probleem de oplossing van een stelselcommissie bedoeldwas. “Een wetenschapper signaleert een knelpunt, beschrijft hetprobleem, maakt dan een analyse en concludeert dan. De ministerlijkt enige stappen omgedraaid te hebben. Dat valt mij tegen vaniemand die in de wetenschap groot geworden is,” zei hij tegenScienceGuide.

VVD’er Halbe Zijlstra was ook tegen het debat maar verklaarde welvoor een grotere differentiatie in het HO-bestel te zijn. “Maardaar heb je de minister niet voor nodig. Laten de instellingen dattoch zelf doen. Het hbo kan prima zelf met meer maatwerk inspelenop de instroomvariëteit uit mbo, havo en vwo. Geef ze daar deruimte voor.” Hoe eensgezind zijn zij straks in hun confrontatie inde Rode Hoed nog? En als de stemmen geteld gaan worden?

Boordevol 2010

De kwaliteit van het onderwijs en docenten, ruimte voorexcellentie, selectie, meer differentiatie, uitdagende profilering,meer aandacht voor beter toegepast onderzoek en zijn wisselwerkingmet onderwijs…. het zijn allemaal vraagstukken die het afgelopenjaar veelvuldig zijn besproken en wachten op antwoorden. Voeg hierde motie-Hamer en de weg naar de Top 5 aan toe en de HO-agenda voorhet komende decennium zit boordevol.

De vraag aan de vooravond van 2010 luidt of het antwoord op de velevragen en uitdagingen ligt in een nieuwe HO-structuur. En mocht deCommissie Veerman besluiten van wel, hoe ziet zo’n structuur er danuit?

Volgen we dan een Californische weg zoals Plasterk graag zou zien?En de EU en Leuven dan? Zo nee, biedt de Commissie Veerman danandere perspectieven of oplossingen? De kans is kortom groot dat dediscussie in de eerste drie maanden van het nieuwe jaarkoersbepalend zal blijken voor het Nederlands hoger onderwijs.Vergeet de Rode Hoed op 29 januari niet!