Davids, Hamer en lijken uit de kast

Hypernerveus Nederland 

‘Het gedegen rapport van de Commissie-Davids over Irak isfascinerende lees- en leerstof. Het biedt zicht op wat Nederland inde jaren vanaf 2002 was: een tot op het bot verdeelde samenleving,die geregeerd werd door een hypernerveuze politieke klasse.

Hoe dat zo gekomen is leggen Davids c.s. slechtssummier uit, maar dat was hun opdracht ook niet. Uit alles blijktdat de gepolitiseerde besluitvorming in het dossier-Irak mede eenuitvloeisel vormde van de chaotische politieke verhoudingen waarinNederland zich na de eeuwwisseling heeft gemanoeuvreerd. Slechtseen paar mensen – wat waren zij gering in aantal – probeerden nogconsequent het hoofd koel en het politieke debat zuiver te houden.De rest stond erbij en keek ernaar.

Verhulde anticlimax

De conclusies van Davids werden in de eerste reactiesomschreven als ‘snoeihard’. Bij nadere beschouwing lijkt datoverdreven en sterk politiek gemotiveerd. De hoop (die bij velenbestond) dat dit rapport tal van lijken uit de kast zou latenvallen, is niet vervuld. Wat je dan kennelijk krijgt, is dat deanticlimax met termen als ‘snoeihard’ moet worden verhuld enverzacht.

Zeker voor één breed uitgemeten ‘snoeiharde’ conclusievan Davids c.s., het ontbreken van een ‘adequate volkenrechtelijkegrondslag’ voor de interventie in Irak en dus ook voor deNederlandse politieke steun, geldt dat de commissie hetkabinet-Balkenende van toen (een coalitie van CDA, VVD en LPF) nietbepaald vernietigend de maat neemt.

Op tal van plaatsen in het rapport wordt aangetoond dat BalkenendeI in resolutie 1441 van de Veiligheidsraad die legitimatie wél zagen – wat belangrijker is – daarover volstrekt helder heeftgecommuniceerd met de Tweede Kamer. Een Kamermeerderheid volgde hetkabinet in zijn opvattingen. Nuchter beschouwd is wat Davids zegt:de Kamermeerderheid en het kabinet hadden toen en ook achterafongelijk. Is dat ‘snoeihard’?

Selectie van informatie?

Het lastigste punt in het rapport van Davids betreftde informatie over de aanwezigheid van massavernietigingswapens(MVW) in Irak. De commissie zegt dat het kabinet de Kamerselectieve en onvolledige gegevens heeft verstrekt over derapporten van inlichtingendiensten. ‘Een doodzonde’ zegt deoppositie nu, in navolging van veel perscommentaren.

Het rapport geeft echter zelf alle aanleiding de selectieveinformatievoorziening aan het parlement niet als bewuste misleidingte interpreteren. Geen enkel kabinet stort alle bakken metinlichtingen waarover het beschikt uit over de Kamer. Selectie iser altijd. Het kabinet heeft – zeer zeker – een tunnelvisie gehaden te weinig geluisterd naar de bronnen die twijfelden aan deaanwezigheid van MVW. Is dat een snoeiharde conclusie? Davids heeftzelf in zijn nadere toelichting geweigerd te verklaren datBalkenende I ‘te veel’ informatie had achtergehouden. Dat vond hijeen politieke vraag, en dat is het ook. Niet alle zelfmisleiding ismisleiding van de Kamer.

Het eerste kabinet-Balkenende was de raarste coalitieuit de parlementaire geschiedenis. Het stond op alle fronten onderdruk. In maart 2003 (de maand van de invasie in Irak) was het almaanden demissionair. Een van de regeringspartijen, de LPF, bestondeigenlijk al niet meer. De vrijheid die het kabinet nam was devrijheid die het kreeg. Ook van de PvdA, die stond te popelen ommee te gaan regeren en daarom weliswaar de politieke steun aan deVerenigde Staten niet goedkeurde, maar verder de ogen sloot.

Kleine lettertjes en absurditeiten

En wat vond het publiek eigenlijk? De commissie-Davids concludeertdat het Nederlandse volk blijkens peilingen én tegen militairoptreden én tegen politieke steun aan de oorlog was.

Dat is kort door de bocht, want de kleine lettertjes in hetrapport geven een genuanceerder beeld. Ongeveer de helft van derespondenten ging wel degelijk akkoord met de politieke steun aanAmerika. Zo was Nederland anno 2003, of we het leuk vinden ofniet.

Een kabinetscrisis rond deze kwestie op dit moment,in 2010, zou ons terugvoeren naar de absurditeiten van toen. Deonvermijdelijk volgende gang naar de stembus wordt een deprimerendeaangelegenheid als een CDA-VVD-kabinet het politieke alternatiefis, terwijl de VVD in 2003 zelf heel hard heeft geroepen om meersteun voor de VS in Irak. Of als het perspectief is dat CDA enPvdA, die beide in 2003 steken hebben laten vallen, uiteindelijk naeen half jaar onderhandelen toch weer samen moeten gaan regeren. Ofals de PVV in het kabinet komt, een partij die geen spoor vanbelangstelling heeft getoond voor de finesses van de discussie enalleen Balkenende weg wil hebben.

Komt er een ‘Nacht van Hamer’, waarin de PvdA breekt met hethuidige kabinet? Dan zullen PvdA en VVD toch een hoopschijnheiligheid voor lief moeten nemen.

Prof.dr. Doeko Bosscher, hoogleraar Eigentijdse Geschiedenisaan de RUG