Nederland ‘Open Access-land’

Nieuws | de redactie
2 februari 2010 | Volgens Jos Engelen (NWO) is het tijd om het publicatiesysteem van wetenschappelijke artikelen te veranderen. Instellingen, onderzoekers en uitgevers moeten zich richten op Open Access-publishing. NWO stelt hier 2,5 miljoen beschikbaar voor. “Als deze stimulering niet helpt, wil ik Open Access verplichten.”

NWO-voorzitter Jos Engelen verklaarde tijdens het SURF-seminar’Toegang tot de toekomst’ dat zijn organisatie de geldpot terstimulering van Open Access heeft geopend. In eerste instantiestelt NWO 2,5 miljoen euro beschikbaar, maar tevens houdt ze 2.5miljoen achter de hand voor onvoorziene gebeurtenissen.Onderzoekers kunnen per project 5000 euro aanvragen voor hun Openaccess-publicaties.

Om aanspraak te maken op de subsidie dient de onderzoeker deDOI, het nummer van het NWO-project en het bedrag dat de publicatiehem kost, op te geven bij NWO. Engelen meldde dat het voorlopigalleen gaat om tijdschriftpublicaties. “We zijn ons nog aan hetbezinnen op data en boeken, maar ook daar is in principe geld voorgereserveerd.”

Publiek toegankelijk onderzoek

Engelen gaf aan dat er dwingende redenen bestaan om het huidigepublicatiesysteem te veranderen en het model van OpenAcces-publishing te stimuleren. “Ten eerste moet publiekgefinancierde research ook publiek toegankelijk zijn. Dit zorgt erbijvoorbeeld voor dat ministeries straks gemakkelijker op zoekkunnen naar antwoorden op hun kennisvragen. Maar OpenAcces-publishing voorkomt ook dat abonnementskosten voor deinstellingen ongelimiteerd stijgen en maakt tevens intelligente,gespecialiseerde ‘zoekmachines’ mogelijk die stimulerend kunnenzijn bij multi- en interdisciplinair onderzoek.”

NWO streeft bij het wegnemen van de  barrières in detoegang tot wetenschappelijke resultaten naar de zogenaamde GoldenRoad. Dat betekent volgens Engelen ‘rechtstreeks Open Accesspubliceren’. “Maar als dat niet kan, dan gaan we voor de GreenRoad. Het deponeren van prepublicaties in databases. En als deGolden en de Green Road niet bestaan in een vakgebied, dan wil ikactief beleid voeren. Dan moet u bijvoorbeeld denken aan hetbevorderen van de oprichting van Open Access journals. Uiteindelijkzullen onderzoekers geen excuses meer hebben om niet Open Access tepubliceren.”

Stappen in de goede richting

NWO kan zelf niet het gehele systeem veranderen, dat beseftEngelen zich ook. “Als de hele keten meedoet, dan lukt het. Vanonderzoekers tot uitgevers en alles wat daartussen zit. Deuniversiteiten en hun bibliotheken kunnen ervoor zorgen dat de’repositories’ worden gevuld. De Koninklijke Bibliotheek doet alfantastisch werk. Ze coördineert en zorgt voor de infrastructuur enhet e-depot.”

Gisteren maakte de VSNUbekend dat de Nederlandse universiteiten met de internationaleuitgever Springer hebben afgesproken dat alle artikelen die doorNederlandse universitaire onderzoekers in tijdschriften van dezeuitgever worden gepubliceerd, beschikbaar worden gemaakt, mits deauteur daarmee instemt. Dit tot tevredenheid van Engelen.”Complimenten voor Springer. Zij hebben het hybride model. Dat iseen stap in de goede richting. En met de universiteiten heeftSpringer een contract dat regelt dat elke Nederlandse publicatie inSpringer Open Access kan. Nu Elsevier nog!”

De VU heeft zich al achter het beleid van NWO geschaard. Binnentien jaar wil de universiteit 90% van al haar gepubliceerdeartikelen in Open Access aanbieden. Net zoals Engelen geeftVU-Rector Magnificus Lex Bouter aan dat de belangrijkstebeweegreden hiervoor is dat “het onderzoek dat mede met publiekgeld is gefinancierd voor het publiek open toegankelijk dient tezijn.”

De impactfactor van artikelen

Nu Uitgeverij Springer heeft aangegeven zich te willen aanpassenaan de opkomst van Open Access, is het de vraag hoe andereuitgevers zich zullen positioneren. Volgens Engelen kunnen detraditionele uitgevers ook met Open Access-publishing hun ‘impactfactor’ houden, maar dan moeten ze wel hun business model moetenwijzigen. “Als de uitgevers hier niet aan mee willen werken, danmoeten er nieuwe Open Access tijdschriften komen.”

“We zullen er dan voor moeten zorgen dat de OpenAccess-tijdschriften een hoge impactfactor krijgen. Bij CERN haddenwe daar een mooie list voor bedacht. We hebben de artikelen over deconstructie van de LHC en de experimentele opstellingen bewust OpenAccess gepubliceerd. Dat was in het tijdschrift JINST, Journal ofInstrumentation. Alle volgende artikelen over de LHC moeten welverwijzen naar dat eerste Open Access artikel. Zo stuwen we Journalof Instrumentation in een mum van tijd naar een hoge impactfactor,zo is de verwachting.”

Een succesvolle overgang naar Open Access is ook afhankelijk vande internationale context, zeker waneer het gaat om deimpactfactoren van artikelen. “We kunnen de kwaliteit van eeninstelling of een onderzoeker anders meten. Maar ja, dan moet derest van de wereld niet met de Shanghai-index blijven werken.”

Engelen verwacht niet dat dit het geval zal zijn in Europa. Hijziet in Europees verband bewegingen die parallel lopen aan wat NWOvoorstaat. “De tijd zal binnenkort rijp zijn om gezamenlijk toe teslaan. We moeten ons in elk geval niet laten paralyseren door al testar vast te houden aan het hanteren van de ‘gevestigde’impactfactoren.”

De handschoen oppakken

Ter afsluiting hield Engelen een pleidooi waarin duidelijk zijnambitie naar voren kwam om het Open Access-project succesvol teintegreren binnen de wetenschap. “Ik besef dat we van systeemmoeten veranderen. Ik besef ook dat dat tijd en geld kost. NWO, alsfinancier, gaat Open Access stimuleren. Ik roep de universiteitenop om het zelfde te doen. Maar ik ben ook ongeduldig. Als debewustwording en stimulering bij onderzoekers niet helpt, wil ikeen stap verder gaan. Dan wil ik NWO-onderzoekers verplichten omOpen Access te publiceren. Ik ga er van uit dat dergelijkemaatregelen niet nodig zijn. Ik ga er van uit dat de onderzoekersde handschoen oppakken. En ik ga er van uit dat uitgevers hun koerswijzigen.”

“Zo maken we samen van Nederland een ‘Open Access’-land.”


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK