Plasterk deed wat hij beloofde

Nieuws | de redactie

22 februari 2010 | Het moet bitter zijn à la Annette Nijs voortijdig op OCW te stranden. Ronald Plasterk verlaat de Hoftoren in mineur, terwijl de bouwputten van zijn beleid met vorstverlet stilgelegd zijn. Hij was zo bitter gestemd, dat hij in de Ministerraad een ongekend felle aanval deed op de premier toen deze zijn collega’s gelegenheid gaf tot een persoonlijk woord van afscheid. “Hij ging helemaal los,” heet het.

Broodjes aap

De onderzoeker en columnist Ronald Plasterk begon met groot élanen een opmerkelijke scheut populisme. Hij leek de betogen van BeterOnderwijs Nederland van harte te omarmen en zichzelf tepositioneren als de ware tolk van het ongenoegen tegen ‘managers’en ander leed in het onderwijs. Zijn onaangekondigde werkbezoek aande Hogeschool Rotterdam daags na zijn aantreden zette de toon. Tweestudentes klaagden in de Telegraaf dat ze geen lesuren kregen en deminister ging daarop persoonlijk poolshoogte nemen. Check vooraf opde feiten werd niet echt gedaan. “Broodje aap verhalen zijn welsignalen”, zei hij daarnaar gevraagd door ScienceGuide enkele weken later. Decamera’s smulden, maar het hbo was ontzet. Het vertrouwen aldaar inPlasterk is eigenlijk nimmer hersteld.

Het wo kwam van een koude kermis thuis, toen ministerPlasterk aankondigde te gaan schuiven met hun onderzoeksgeld. Vaneen zeer forse reallocatie via NWO – en dus weg uit de handen vanCvB’s en faculteiten – kwam feitelijk weinig terecht. Maar de €100mln schuifoperatie die over bleef heeft de relatie van de ministermet de universiteiten blijvend verziekt. Een dure kras in eencruciale vertrouwensrelatie.

In politiek Den Haag en ‘polderland’ was een ander momentdoorslaggevend voor de kijk op de nieuwe minister: de presentatievan het rapport Rinnooy Kan over het leraarschap. De ochtend vandie dag werd beheerst door Plasterk, doch niet met de inhoud enkwaliteit van het onderwijs. Hij had de mening verkondigd dat MeinKampf gewoon in de boekhandel verkocht zou mogen worden. CollegaErnst Hirsch Ballin moest de zaak snelstens recht zetten. Heel depers was dan ook bij de onthulling van Rinnooy Kans advies, maarniemand was erg belangstellend voor de leraar van de toekomst. DeOostenrijkse politicus en zijn onleesbare boek waren wat de mediatrok.

Kil beleefd

Toen maakte Plasterk bij die presentatie ook nog een klassiekepolitieke beginnersfout. Hij meldde: “Ik voer dit advies uit.”Oogstte hij dankbaarheid van Rinnooy Kan en de zijnen voor dezeongeremde omhelzing? Uiteraard niet.

Zij begrepen dat een OCW-bewindsman met zo’n rapport – waarin deeis van ruim 1 miljard meer voor de docenten zat- de zaak tot eenbrede, nationale opdracht en missie moet uitbouwen. Plasterk maaktehet echter tot een probleem van de OCW-begroting an sich. Desalarisverhoging van de leraren kreeg daardoor twee kenmerken;

• zij werd niet gebonden aan een reeks helderekwaliteitsverhogingen bij en door de docenten zelf, in het kadervan hun professionalisering en LevenLangLeren;
• zij werd betaald door de studenten meer collegegeld te latenbetalen en enkele potjes voor salarisreserves op te souperen.

De trots op de kwaliteit van de leraar verdween zo schielijk alseen nieuwe Nederlandse missie. Jo Ritzen noemt deze aanpak van zijnopvolger “puur slecht”.

De verstandhouding van Plasterk met de ‘polder’ in de SER isnooit echt hersteld van dit fiasco. Het SER-advies over dehoofdlijnen van het HO-beleid sprak in dat opzicht boekdelen: het was ongevraagd en het was kilbeleefd.

Minister Plasterk kon niettemin veel goeds doen, dankzij demeevallers uit de hoogconjunctuur die Balkenende II in 2006 hadnagelaten. Zo spande hij zich in om investeringen te realiseren ingrote thema’s als het studiesucces van allochtonen in het hbo (+20mln), excellentie als motiverend aspect via Sirius en Orionprogramma’s (+50 mln), extra gelden uit de aardgasmeevallers voorR&D. Zijn begroting werd ondanks zulke plussen wel gedurigondermijnd doordat de kinderopvang daarin was ondergebracht. Dezeexplodeerde budgettair door de belofte van VVD en PvdA dat deze’gratis’ zou worden. Kennisinvesteringen werden zo steeds bedreigddoor tegenvallers bij de vergoedingen voor oppasoma’s en anderenieuwe marketeers in de zorg, die honderden miljoenenopslokten. 

Triomf in Leuven

Grote verdienste van Ronald Plasterk is in elk geval zijn rolbij de Europese topconferentie over het HO in Leuven. Hij volgdedaarin zijn Vlaamse collega en partijgenoot Frank Vandenbroucke,die als een intellectueel leider van de onderwijsministers inEuropa deze top voorzat. 46 landen volgden hun voorzet, allekennisnaties in de wereld deden actief mee, van Brazilië tot China.Op wezenlijke punten werden doorbraken bereikt, onder meer rond declassificatie van het HO.

Dit is daarom zo opmerkelijk omdat Plasterks benoeming totminister eerder een bewijs was dat de PvdA een meer volkse, anti-EUkoers zou gaan volgen. Hij had in 2005 immers zijn eigen partij enpartijleider Bos geschoffeerd en met de SP, ChristenUnie en Wilderscampagne tegen Europa gevoerd bij het referendum. PlasterksEuropese collega’s ervoeren dat dan ook. Brussel gonsde van deverhalen over de Nederlandse denigratie van het Europeesoverleg.

Vandenbroucke en de zijnen werden dan ook zeer bezorgd in deaanloop naar de Leuven-top. Deze zou alleen slagen als gastlandenNederland en Vlaanderen één lijn trokken. Dat lukte nog heel aardigtoen het zo ver was en de staf van Vandenbroucke smeekteScienceGuide dan ook bij de analyse van hun Leuvensetriomf toch vooral ook Plasterk te roemen waar mogelijk. (Lees hier het interview met Frank Vandenbroucketijdens de Leuven-top) 

Quo Vadis Veerman?

Opvallend zuinig was daarentegen het internationale beleid datde minister voerde op het terrein van de stimulering van talent.Hier werd in 2009 fors op bezuinigd. En dat terwijl hetInnovatieplatform Robbert Dijkgraaf opgedragen had 1000 extra PhD’snaar Nederland te trekken. Meest opvallend internationaal aspect inPlasterks beleid was zijn lancering van California als streefmodelvoor het HO in ons land. Dit leidde tot de Commissie Veerman, nadatNavo-chef De Hoop Scheffer bedankte voor de eer. (Wist die toen al ietsover Plasterks partij en de SG van het Atlantisch bondgenootschapwat wij toen nog niet bevroedden?)

ScienceGuide heeft vernomen dat deze commissie op 23maart zal melden dat het Californische model eigenlijk eenmisverstand inhoudt. Nederland zou helemaal geen stelseldiscussiedienen te voeren, maar binnen het huidige bestel van hbo en wovooral de mensen die meer flexibiliteit en diversiteit vanleertrajecten willen ontwikkelen de kans moeten geven. Men zeitegen ScienceGuide dat de recente speech van prof Van der Wende (AUC enIMHE-OECD) een prima samenvatting lijkt te bieden van de lijn van’Veerman’.

BON ontgoocheld

De eigenlijk passieve natuur van Plasterks beleid ontgoocheldezijn grootste fans uit de maanden na zijn aantreden: BeterOnderwijs Nederland. Ad Verbrugge en de zijnen dachten in Plasterkeen intellectuele bondgenoot te hebben ontvangen en dat op de besteplek om het onderwijs te veranderen. Maar Plasterk bleek geenNetelenbos die van bovenaf wilde sturen en interveniëren. Hijgeloofde écht wat BON bepleitte: je moet de kwaliteit en deautonomie laten bij de individuele onderzoeker en docent. En dusdrukte hij geen BON-beleid door met beleidsmatige middelen die BONzegt te verafschuwen. Deze bestuurlijke integriteit van de ministerleverde hem geen waardering op van Verbrugge. Recent zei deze zoteleurgesteld te zijn in Plasterk, dat hem een PVV-bewind niet eenszo tegen zou staan.

Om eenzelfde reden stelde Plasterk nog een groep teleur: deaanhangers van de OESO-review van het hoger onderwijs. De expertsuit Parijs bepleitten in 2006 een krachtig en actief kennisbeleidwaarin OCW de leiding moest willen nemen. In plaats daarvan,stelden zij vast dat het ministerie een soort actionisme vertoondedat de indruk moest wekken van stevig beleid, maar vooral bestonduit losse initiatieven en potjes. Men wees op de successen vanlanden als Finland, waar een heldere strategie en volharding in deuitwerking daarvan een nieuwe bloei als kennisnatie mogelijk haddengemaakt.

Dit werd nog helderder toen de economische crisis losbarstte.Openlijk verzette Plasterk zich tegen pleidooien voor versneldeinvesteringen in kennis om de klappen op te vangen. Het beleid vanObama en Merkel – en analoge voorstellen vanPvdA-fractievoorzitter Mariëtte Hamer – noemde hij in eeninterview met ScienceGuide “irrationaliteiten”. Als lidvan de Zeshoek in het kabinet vond hij dat de tekorten niet te veelmochten oplopen en een crisispakket beperkt moest blijven. Hijwilde Wouter Bos niet voor de voeten lopen en ging daartoe desnoodsop de tenen van Hamer staan.

Geen gekkigheid

De fractievoorzitter trok hierop haar eigen lijn, treffendgeduid door de reeks lezingen die zij in het land houdt: “MariëtteMarkeert.” Eerst werd onder druk van haar inbreng in hetcrisispakket van het kabinet opgenomen dat ons land zijnkennisuitgaven zou opvoeren naar het niveau van ‘de OECD-norm’.Toen dit door Bos en Plasterk verkruimeld werd in een warrigediscussie over de benchmarking van deze norm, sloeg Hamer opnieuwtoe.

Bij de Algemene Beschouwingen na Prinsjesdag 2009 formuleerdezij als beleidsdoel dat Nederland in 2020 in de top 5 van dekennisnaties moet zitten. Premier Balkenende had zijn dag niet enleek deze voorzet niet te vatten. Of hij deed alsof. Hamerexpliciteerde haar lijn toen in een motie en deze werd in de tweedetermijn hartstochtelijk omarmd door de premier. Hij zag nu indat die uitspraak niet tegen hem, maar vooral tegen haarpartijgenoten op OCW en Financiën gericht was. Het CDA kon toenalleen nog maar voor de motie-Hamer stemmen, hoewel achter de handontstemd gereageerd werd op het taboe dat hiermee afgekondigd werdop bezuinigingen bij OCW. Ook D66 was kwaad. Deze partij zag metlede ogen toe hoe haar pleidooien voor geld in het onderwijs deloef werden afgestoken. Grommend stemden ook de links-liberalenvoor.

Dat Hamer deze beleidslijn serieus meende en wars was van’irrationaliteiten’ liet zij schijnbaar achteloos blijken in haarnadere toelichting op de motie-Hamer. “Die is geen gekkigheid”, zeize tegen ScienceGuide puntig. Plasterk is naHermans en Van der Hoeven de derde minister op rij die Hamer hiervoor uitdaagde, meldde zij. “Dat liep eerder dus niet erg. Ondanksdat Plasterk veel heeft gedaan op dit punt, zoals voor de lerarenen hun positie en salarissen, heeft dat nog niet het karakter vaneen lange termijn investeringsagenda. Nu hebben we met de motie duswel een heldere formulering van waar die zich op richten moet.” Endaarmee was het echte doelwit van de kamerbreed gesteunde motiedoor de indiener ervan gemarkeerd.

Na Cohen?

Op het terrein van de HO-wetgeving heeft Plasterk conserverendgewerkt. Hij wilde vooral codificeren wat bestond en blokkeerde metde Eerste Kamer zelfs de geringe bestuurlijke innovatie bij destudentassessor in CvB’s. Oud-minister Jo Ritzen (PvdA) zegt inzijn gesprek met ScienceGuide dan ook dat Plasterk “gedaanheeft wat hij beloofde. Namelijk erg weinig.” Daarmee echoot hij -onbewust? – de lof van VSNU-chef Willy van Lieshout voorstaatssecretaris Job Cohen bij diens afscheid in 1994: “Het bestedat jij gedaan hebt, is dat je zo weinig gedaan hebt.” Dat was tentijde van minister Ritzen van O&W.

Is het dan nog toeval dat in de PvdA het hardnekkige geruchtgaat dat Plasterk favoriet is voor de opvolging  van Job Cohenin Amsterdam, als deze de overstap naar Den Haag maakt? Met zijnjoyeuze stijl en culturele passie, zijn enthousiasme vooremancipatiebeleid en ‘Canal Parades’ en een bijkans ‘Van Agtiaans’genoegen in de parafernalia van het ambt zou Ronald Plasterk eenuitstekende en innemende burgemeester van de hoofdstad zijn. MoetenD66 en GroenLinks in die stad natuurlijk niet zó veel winnen datzij straks een college met de VVD kunnen gaan vormen. Dan zouburgemeester Plasterk de enige PvdA’er in B&W zijn en opnieuwdansen moeten naar het pijpen van de LSVb: de melodiedie locoburgemeester Maarten van Poelgeest voorspeelt.