Mattheus voor ongelovigen

Nieuws | de redactie

9 maart 2010 | JS Bach, nu al 325 jaar. In Leipzig heropent het huis van de componist, vol originele muziekhandschriften. Bachkenner dr. Jan Luth (RUG) vertelt over de ongekende passie voor diens Mattheus Passie in Nederland. "Het is zo’n onbegrijpelijk goed stuk, je ontdekt er steeds nieuwe dingen in. Zelfs een middelmatige uitvoering maakt grote indruk."

Op 11 maart 2010 houdt Luth een openbaar actualiteitencollege over het beroemdestuk van Bach. En in die weken begint volgens Luth “hetvirus van de Mattheüs Passie begint overal in Nederland alweer dekop op te steken.” Ook Bach-zanger Ronald Plasterk heeft ditvoorjaar onverwacht meer tijd voor zingende contemplatie opkoorteksten als “Oh Mensch, bewein’ dein’ Sündegross!” en “Am Abend da es kühle war, ward Adams Fallenoffenbar.”

In geen enkel land ter wereld vinden op Goede Vrijdag zo veelverschillende opvoeringen van de Matteüspassie plaats. Luth: ‘Zelfsin Duitsland, het geboorteland van Bach, wordt het stuk op die dagmaar op een paar plekken opgevoerd. Duitsers zijn volledig verbaasdover dit rare Hollandse verschijnsel.’

Polderpassie

Dirigent Willem Mengelberg van het Concertgebouworkest inAmsterdam gaf de aanzet voor de Nederlandse Matteustraditie, doorhet stuk vanaf 1899 ieder jaar opnieuw op te voeren. Inmiddels iser in Nederland een ware cultus rondom de jaarlijkse opvoeringontstaan. Van bezoekers die zelf een partituur meebrengen totuitvoeringen van (vertaalde) ‘polderpassies’ en meezingmatteussen -het is er allemaal.

Waar die cultus op gebaseerd is? Op de ongeëvenaarde kwaliteit vanhet stuk, aldus Jan Luth. ‘De individualiteit aan thema’s enmotieven is enorm. Plak een willekeurige passage in een compositievan Mozart of Beethoven af met een stuk tape – en veel muzikantenkunnen wel voorspellen  welke loop de muziek zal nemen. Maarbij Bach lukt ze dat niet. Zijn creativiteit is grenzeloos. Jehoeft niet veel verstand van muziek te hebben, om daar diep vanonder de indruk te zijn.’

Alleen de grote lijn

Ook de dramatische lading van het verhaal – het lijdens-en sterfverhaal van Jezus Christus, letterlijk aan de hand vande beschrijving daarvan door de evangelist Mattheus- voelen veelluisteraars intuïtief uitstekend aan, meent Luth. De grote lijn vanhet verhaal mag voor veel luisteraars wel te volgen zijn, over hetwerkelijke begrip van de gemiddelde luisteraars koestert Luthweinig illusies.

‘Waar de Matteüspassie nou eigenlijk over gaat, daar moet je enormop studeren. Zelfs een eminent theoloog als Karl Barth snapte er inwezen geen bal van. Bach en zijn tijdgenoten waren gepokt engemazeld in het interpreteren van oudtestamentische teksten -bijvoorbeeld het Hooglied, waar de Matteüspassie zeer mee verwevenis. Nu, drie eeuwen later, kijken wij er met zo’n andereachtergrond naar, dat zelfs de meest basale zaken onsontgaan.’

Religie voor atheïsten

De grote populariteit van het muziekstuk staat vollediglos van het diepgelovig karakter ervan, meent Jan Luth. ‘Zelfsverstokte atheïsten als Alexander Pechtold en wijlen Martin vanAmerongen dweepten met het stuk. Van Amerongen schreef dat deeerste keer dat hij een uitvoering bijwoonde min of meer eenreligieuze ervaring voor hem was.’

Maar die indrukwekkende kracht is gelegen in de genialiteit van decompositie, aldus Luth, en niet zozeer in de religieuze inhoud. ‘Inde jaren dat de traditie in Nederland gevestigd werd, was ons landnog zeer gelovig. Sindsdien zijn Nederlanders steeds minder geloviggeworden, en is de populariteit van het stuk alleen maartoegenomen.’

[bron: Kennisdebat RUG]