Regels en integriteit bij onderzoeksbeoordeling

Als de regels niet toereikend zijn, dan doet de omgang met deintegriteit haar intrede. Aan de hand van concrete voorbeelden laatDekker het belang hiervan zien. “Een aanvrager wilde mij eensomkopen. Zo werkt het niet. Het gaat om jezelf in de spiegel onderogen durven te zien.”

Onderstaand vindt u de volledige speech van Ron Dekker bij deKNAW-conferentie over integriteit, begin maart teAmsterdam.
 
“Eerst even de kern van mijn verhaal. Dan heb ik dat gehad. Ik komer ook nog een paar keer op terug. Maar ik noem het hier het hiermaar meteen. De kern van mijn verhaal is dat je niet alles inregels kan vatten. En integriteit is wat je doet als er even geenregels zijn.
 
Drie handvatten

Goed. Integriteit dus. En regels die er even niet zijn. Tochhebben we bij NWO regels, heel veel regels zelfs. Dat heeft temaken met het transparant maken van wat je doet en hoe je dat doet.Controleerbaar zijn – dat is voor ons belangrijk.
 
Bij NWO hebben we een aantal handvatten dat integer handelenondersteunt: de regeling subsidieverlening. de codebelangenverstrengeling en de regeling voor beroep en bezwaar. Ikzal kort wat over die handvatten vertellen. En dan met name over deranden van de regels. Of als er even geen regels zijn. Want dankomt integriteit om de hoek kijken.
 
1. Subsidieverlening

Handvat 1 is de regeling subsidieverlening. Daarin staat hoe NWOwerkt. Hoe een aanvraag het beoordelingsproces doorloopt. NWO magnamelijk elk jaar meer dan 700 miljoen Euro toedelen aan het besteonderzoek van de beste wetenschappers. Dat geld is belastinggeld.En daar moet je zorgvuldig mee omgaan. Per jaar krijgt NWO meer dan5.000 subsidieaanvragen en ongeveer een kwart kunnen we honoreren.Zaak is om die aanvragen zorgvuldig te beoordelen. Niet alleenomdat het om belastinggeld gaat. Maar ook omdat er carrières vanonderzoekers op het spel staan.
 
Wij denken dat we dat professioneel, efficiënt en onafhankelijkdoen. Gelukkig vinden wij dat niet alleen. Ook deevaluatiecommissie vond dat. Daar zijn we natuurlijk blij mee. Maardat wil niet zeggen dat we op onze lauweren gaan rusten. We blijvenmanieren zoeken om het beoordelingsproces te verbeteren en beterinzichtelijk te maken.
 
Goed, de regeling subsidieverlening dus. Die kun je nalezen op onzesite en die zijn we nu aan het verbeteren, zó dat het helebeoordelingsproces goed beschreven staat. Iedereen kan dan zien watwe doen en hoe we werken.
 
2. Code belangenverstrengeling

Het tweede handvat is de code belangenverstrengeling. We hebbendie code nu vijf jaar en hij is twee jaar geleden vernieuwd. Ensinds die code is het aantal bezwaarschriften overbelangenverstrengeling drastisch gedaald.
 
In de code staan regels over wat leden van eenbeoordelingscommissie moeten doen als ze zelf betrokken zijn bijeen aanvraag. Idem voor medewerkers, referenten enbestuurders.
 
Bijvoorbeeld: de voorzitter van een beoordelingscommissie mag nietzelf indiener zijn; een commissielid mag niet meer dan één keeraanvrager of medeaanvrager zijn. En bij lichtere vormen vanbetrokkenheid moet je als commissielid, als die aanvraag wordtbesproken, even de gang op. Ook als die aanvraag in vergelijkingmet andere aanvragen wordt besproken mag je niet meepraten.
 
Voorbeeld 1 code – Thematisch programma
Bij specifieke programma’s, bijvoorbeeld over nieuwe materialen,wil je de top in je commissie hebben, maar tegelijk wil je datdiezelfde top ook met goede voorstellen komt. Wat doe je dan?Iedereen de gang op? Dat werkt niet.
 
We breiden dan de commissie uit met buitenlandse onderzoekers ensoms zelfs in een aparte ad hoc commissie. In één geval hebben wede beoordelingscommissie ook uitgebreid met mensen uit hetbedrijfsleven. Die waren niet betrokken – behalve dat ze het besteonderzoek wilden – en hadden genoeg kennis om te oordelen.
 
Voorbeeld 2 code – Mogelijke commerciële belangen
Ander voorbeeld: Bij een toepassingsgericht programma zatenmogelijke investeerders in de commissie. Dat had te maken met deaard van het programma. Een aantal andere investeerders zat er nietin. Toen hebben we – in overleg met de indieners – ervoor gekozenom de procedure volledig open te gooien. De aanvragen zijn aan alleinvesteerders ter inzage gegeven. Daarmee voorkwamen we mogelijkstrategisch gedrag van beoordelaars annex investeerders.
 
3. Bezwaar

Dan houden we over handvat 3: de commissie beroep en bezwaar.Soms noem ik subsidies aanvragen weleens een jurysport. Denk aankunstrijden of schoonspringen. Of aan Idols, X-factor en hetSongfestival. Er is echter één groot verschil.
 
Je kunt bij NWO reageren op de scores en na het besluit kun jeprotest aantekenen. Dat laatste is met name bedoeld als je denktdat er iets in de procedure niet goed is gegaan. En hoe dieprocedure hoort te gaan staat in onze Subsidieregeling en in deBrochure van het programma.
 
Bij bezwaar toetst een aparte commissie of de beoordeling goed isuitgevoerd en ook of duidelijk is waarom een aanvraag niet isgehonoreerd. Dat betekent niet dat de commissie het besluit overdoet – een jurysport is nu eenmaal moeilijk navolgbaar. Maar zecontroleert wel of er in het proces zaken zijn misgegaan die hebbengeleid tot een foute beslissing. In zo’n geval adviseert decommissie om het genomen besluit te vernietigen en moet er eennieuw besluit worden genomen.
 
Bij NWO geldt dus: ‘over de uitslag kan wél wordengecorrespondeerd.’ Het buitenland vindt dat overigens vreemd. Demeesten kennen zo’n regeling niet.
 
Voorbeeld 1 bezwaar – Interview met een oude vijand
Een voorbeeld. Dit werd bezwaarzaak. Het bezwaar is niettoegekend. Maar we hebben onze procedure wel gewijzigd. EenVici-kandidaat moest op voor haar interview. Ze komt de zaalbinnen. Kijkt de beoordelingscommissie eens aan. En slaat dicht.Want wie zit er in de commissie: juist, de aartsvijand van dekandidaat; althans volgens de kandidaat. Die sloeg dicht enverknalde het interview. De bezwarencommissie heeft deze gang vanzaken besproken en uiteindelijk geadviseerd om de uitkomst niet teveranderen. Maar sindsdien hebben we de procedure wel aangepast. Westuren nu vooraf een brief met de namen van de commissie¬leden diehet interview gaan afnemen. Nu weet de geïnterviewde vooraf wie ertegenover haar komt te zitten.
 
In een bezwaar gaat het hele dossier naar een commissie die hetalgemeen bestuur adviseert. En ultimo kun je naar de rechter gaan,tot aan de Raad van State. Eigenlijk wil je dat niet.
 
Voorbeeld 2 bezwaar – ZonMw
Wat je wel kunt doen, is om afgewezenen die vragen hebben enoverwegen om in beroep te gaan, adequaat te woord te staan. Datgebeurt in optima forma door ZonMw. Dat is het onderdeel datsubsidies beoordeelt op het gebied van zorgonderzoek en medischewetenschappen. Dat onderdeel heeft nu de helft minder bezwaren daneen paar jaar geleden. Hoe het komt? ZonMw belt naar mensen dieoverwegen om een bezwaar in te dienen. Dat zijn misschien vooralbezwaren die waarschijnlijk kansloos zijn, of die vooral behoeftehebben aan aanvullende informatie. En dan scheelt dat enetelefoontje ons een hoop werk. En het scheelt de onderzoeker ookeen hoop werk. En een hoop tijd. En meer begrip over het niethonoreren van de aanvraag.
 
Voorbeeld 3 bezwaar – BIG
Zelf ben ik een aantal jaren geleden nog een stap verdergegaan. Ik was toen secretaris van de BIG-ronde van 100 miljoen.Dat was een subsidieronde voor hele grote projecten. Totaal 42voorstellen en uiteindelijk 5 toekenningen. Ik heb na deafwijzingsbrief alle verliezers gebeld en gevraagd of ze eenmondelinge toelichting wilden. Bij de meesten ben ik langsgegaan enkon ik feedback geven op inhoud. Er was toen ook meer begrip voorhet niet honoreren. Dit kun je echter niet voor 5.000 aanvragen perjaar toepassen. Dan schrijf je een nette afwijzingsbrief, waarinwordt gemotiveerd waarom de aanvraag niet gehonoreerd konworden.
 
Soms is dat heel helder: de aanvraag was niet goed genoeg. Nietsubsidiabel noemen we dat. Vaak is het echter een kwestie vanprioritering, waarbij de aanvraag op onderdelen net niet goedgenoeg was. Ja, dat is lastig. Lastig te accepteren, maar ooklastig om uit te leggen. Want, alles wat je opschrijft kan tegen jeworden gebruikt. Dat leidt soms tot overdreven voorzichtigheid ofzelfs verkramptheid. Dan helpt het om mondeling toe te lichten. Dankun je ook beter uitleggen hoe iets gebeurd is. De toon waarop jeiets zegt. De reactie van de ander. Dat heb je met een brief veelminder.
 
Voor ik eindig wil ik nog kort drie groepen personen er uitlichten.Groep 1 betreft de referenten, groep 2 betreft de secretarissen engroep 3 betreft de aanvragers zelf.
 
Integere referent

De referent is een specialist die een oordeel geeft over éénvoorstel. Zo’n referent ziet bijvoorbeeld: ‘Hé, Pieter wildit-en-dat onderzoek gaan doen.’ ‘Hmm. interessant. Bijzonder goedidee.’ Dan kan die referent het voorstel afkeuren en er zelf meevandoor gaan. Dat komt natuurlijk uit. Eerlijk duurt het langst.Hij kan beter op Pieter afstappen, bijvoorbeeld tijdens eencongres, en dan gaan samen werken. NWO vraagt referenten omgeheimhouding en vernietiging van de aanvraag na de beoordeling.Vooraf vragen we ook al naar het onafhankelijk kunnen beoordelenvan de aanvraag. Maar controleren of de referent er met iemandsidee vandoor gaat. Nee dat kunnen we niet. Dat is de integriteitvan de referent.
 
Integere secretaris

En dan hebben we de secretaris. Dat is een medewerker van NWOdie een subsidieronde begeleidt. Stel, je hebt een hekel aanonderzoeker Gordijn. Dan zou je als secretaris twee zeer strengereferenten kunnen benaderen. En vragen of zij naar het onderzoekwillen kijken. Dan weet je bijna zeker dat ze negatief oordelen. Endan haalt Gordijns voorstel het waarschijnlijk niet. Dat isnatuurlijk niet de bedoeling en in termen van NWO een doodzonde.NWO is professioneel en onafhankelijk. Elk voorstel verdient eeneerlijke en gelijke kans. Dat zit er bij onze medewerkers in iedergeval diep in. Daar letten wij ook op. En indien nodig controlerenwe op de kwaliteit van de referenten. Maar ook hier is deintegriteit in het geding.
 
Integere aanvrager

Wij toetsen niet of de aanvrager een origineel idee inbrengt, ofdat het van iemand anders is. Wij gaan ervan uit dat het niet omeen ‘geleend’ of gestolen idee gaat. Ook dat is namelijk eendoodzonde. Maar we kunnen het niet zien. Wel de mildere vorm: hetniet, of niet juist refereren aan eerder onderzoek; dan is hetmeestal einde oefening in de beoordeling. En dat krijg je ook nognetjes te horen. Ik kreeg overigens als secretaris van die 100miljoen ronde van één aanvrager de vraag of ik om te kopen was.Daar ben ik niet op ingegaan. Ik ben ook niet in bezwaar gegaan.Wat betreft het onderzoek doen we dus een beroep op de integriteitvan de aanvrager. Wij overwegen om in de subsidieregeling wel op tenemen dat de onderzoekers zich houden aan ethische aspecten vanonderzoek doen. Daarbij verwijzen we naar specifieke regelingen,zoals de Code Dierproeven of de Code BioSecurity.
 
Europees

Genoeg over regels. Hoe moet het nu verder met integriteit? Ikvind dat het best goed gaat. Ik vind ook dat er best nog wel watbeter kan aan de regels. Bijvoorbeeld door ze Europees testroomlijnen, of door ze mooi compact te houden.
 
Maar, zoals ik in het begin al zei: met alleen regels ben je erniet. ‘Doe mij maar een set regels.’ Zo werkt het niet. Het gaatbij integriteit om wat je doet als de regels er even niet zijn. Hetgaat om jezelf in de spiegel onder ogen durven te zien. Om jeonderbuik. Om je gezond verstand. En om dat je elkaar durft aan tespreken. Op elkaars gedrag.”
 
 
Ron Dekker is lid van de algemene directie van NWO. Hij isverantwoordelijk voor de portefeuille Instituten, Financiën enInfrastructuur.