‘We leven in een fascinerende tijd’

Nieuws | de redactie

18 maart 2010 | Harvard kent 20 universiteitshoogleraren, mensen die boven de ‘Schools’ uitstijgen. Peter Galison is één van hen, fysicus en historicus. Hij spreekt met ScienceGuide over nanoscience, de grensvlakken van kennis, de Vrede van Utrecht uit 1713 en over hoe zijn films over geheimen, atoomwapens en openheid wetenschap en politiek opschudden.

Grensvlakken schuren en mengen

“Op Stanford was ik al een theoretisch natuurkundige enwetenschapshistoricus, tegelijk. Het gaat mij steeds om degrensvlakken van de wetenschapsgebieden, de plekken waar ze elkaarraken, schuren, vermengen. Ik heb op Harvard bijvoorbeeld samenwerking gezocht metde rechtenfaculteit en de technologen om met hen samen na te denkenover het concept van privacy vandaag de dag. Dat heeft diepgaandeconsequenties op vele domeinen van de wetenschap: bioinformatica,genetica, noem maar op.” 

“Twijfel, dat is ook zo’n thema. Voor ons als wetenschappers isdat een heel productief element in ons werk en ons denken. Maar ineen rechtszaal, als je als expert of getuige moet functioneren kunje de termen die daar bij horen zeer verwarrende gaan gebruiken.Als je dan bevestigt dat er ‘reasonable doubt’ kan worden opgevoerdaan de bewijsmiddelen, dan gaat de jury daar anders mee om dan deonderzoeker wellicht bedoelt. Voor een rechtszaak is een’uiteindelijk bewijs’ nog iets anders dan in een academischeonderzoeksomgeving.”

Wetenschap is net een taal

“De Vrede van Utrecht leerstoel en de lezing passenmisschien wel bij mijn werk, dat klopt wel. Een beetje vredestichten langs die gevoelige grenzen van de disciplines, dat is weleen originele interpretatie daarvan, dat geef ik toe.”

“Die grensvlakken noem ik liever ’trading zones’. Het zijn desituaties waarin zij elkaar vinden en denklijnen uitruilen, zonderdat ze elkaar meteen moeten bekeren tot de disciplineaanpak van deander. Wetenschappen lijken hier wel wat op talen. Die doenhetzelfde: zij vormen in die zones communicatievormen als pidgin ofcreole.” 

“In de marge ontstaan zo nieuwe betekenissen en technieken die tottaal uitgroeien. Dat kan ook omdat de ‘zuivere’ moedertalen zelfnet zo goed hybride constructies zijn door de loop van hunontstaansgeschiedenis. Voor de fysica is dit uitermate relevant.Zij kent nu veel meer elementen van de biologie, informatica endergelijke dan zelfs nog 30 jaar geleden. Bio-informatica,nanoscience, men vond dat eerst echt ‘shocking’ hoor! “Dat isdingetjes maken. Dat doen wij natuurkundigen niet. Dat doeningenieurs!” Nu is dat volledig aanvaard als deel van defysica.”

“Neem de snaartheorie, lieve hemel. Dat was toch geen natuurkunde?Dat was iets van wiskundigen, zei men. Nu is die verregaandontwikkeld als een hybride van deeltjesfysica en algebra. Waar hetom gaat is de zoektocht naar ‘how knowledge moves acrossboundaries’. Dat houdt veel meer in dan vergelijking ofuitwisseling van kennis.”

“Als je kijkt naar de grote ontwikkelingen in de wetenschap diedit heeft tot stand gebracht, – nano, snaartheorie, bioinformatica,dat soort dingen – dan leven we nu toch in een fascinerende tijd?Die is misschien wel even belangrijk als de periode van deuitvinding van de kwantummechanica!”

Film als wetenschap

“We hebben alleen nu veel nieuwe middelen om het debat inen rond de wetenschap inhoud te geven. Ik ben sinds de jarentachtig met filmen bezig. Met beelden kun je thema’s andersadresseren, niet in plaats van, maar wel complementair aan gedrukteteksten. Zo kun je ook wetenschappelijke vraagstukken met veelbredere draagwijdte ondersteunen in de discussie daarover.”

“Mijn film over de besluitvorming over de bouw van de waterstofbomis een voorbeeld. Dit gaat over de ingrijpende discussies metOppenheimer, met Edward Teller, met Rabi, al die grotenatuurkundigen. Maar ook over de veel bredere aspecten van zo’nwetenschappelijke discussies. Politiek, maar ook wel verderstrekkend dan ‘de politiek’.”

“Hier in Utrecht presenteer ik ‘Secrecy’, een nieuwe film over derelatie tussen de technologische revolutie en de nieuwedenkpatronen rond openheid, privacy en geheimhouding. Die relatiestaat wereldwijd ten discussie, want wat in onze tijd privacy en’secrecy’ zijn, is heel wat ingewikkelder geworden dan wat zijvoorheen betekenden. Beide begrippen omvatten nu veel meer lagenbetekenis.” 

Een festival in Utrecht

De kern van het betoog in die film is deze: ‘secrecy is theorganized attempt to direct the flow of information-as such itconflicts directly with the common picture of science as theparadigmatic form of open distribution. But the relation of secrecyand science is far more complex than the pair ‘hide/reveal’ cancapture.’ 

‘I want to begin to unravel, historically and analytically, theambivalent embrace of science and secrecy, from World War I eracensorship through the massive bureaucratization of classificationin 1939-89, to our current, destabilized attempts to createsecrecy-and secret science-after the end of the Cold War. What is,and what has been, our changing, implicit theory of secrecy, andhow does it shape the very idea of knowledge?’

“Volgend jaar gaan we rond deze films en verwante documenten eenfestival organiseren hier. Ik kijk daar nu al naar uit. Er gebeurtook op het web steeds meer op dit terrein en de discussie over debijdrage daarvan aan de wetenschap zal fascinerend zijn.”