Dijkgraaf: Wetenschappers vragen om problemen
In zijn jaarrede gaf de president van de Akademie zijn visie op’het klimaat voor de wetenschap’ middenin de discussie over dewetenschap rond het klimaat. “Kort samengevat is het een typischHollands weerbericht: een gure wind, hier en daar een bui, maar meteen kans op opklaringen later op de dag.”
Hij schetste hoe de wetenschap, het onderwijs en het ‘grotepubliek’ elkaar niet eenvoudig meer weten te vinden en dat dit ookniet simpeler wordt naar mate hightech en andere kennisintensiteittoenemen. “Het wordt steeds moeilijker deze complexe wereld teleren kennen. Het onderwijs op school en universiteit houdt geengelijke tred met de groei van onze kennis. Gedeeltelijk ligt datbesloten in de aard van onderzoek, dat per definitie steeds diepergraaft, zodoende verder van de alledaagse wereld af raakt, ensteeds onzichtbaarder en ongenaakbaarder wordt. Het pad van hetallernieuwste onderzoek naar het grote publiek is lang en zit volhaarspeldbochten. Men raakt eenvoudig de weg kwijt of snijdt voorhet gemak stiekem een stukje af.
Tegelijkertijd wordt de wetenschap steeds relevanter. Dankzijinnovatie en miniaturisatie zit kennis letterlijk in onzebloedsomloop of onze binnenzak. De grens tussen wetenschap ensamenleving verandert van een heldere rechte lijn in een zicheindeloos vertakkende fraktaal. Wetenschap raakt tegelijkertijdoneindig ver weg en oneindig dichtbij, zoals de titel van de WimWenders-film, In weiter Ferne, so nah!
Dilemma’s en tegenwind
Deze toenemende verwevenheid roept nieuwe dilemma’s op. Dewetenschap raakt meer blootgesteld aan de krachten van de markt,waar iedereen bij zijn eigen kraampje om het hardst staat teroepen. De algemene gaswet van het publieke debat zegt dat jevolume, en daarmee je impact, afhankelijk is van de opgebouwdedruk. En er wordt stevig teruggeduwd. Niet iedereen verwelkomtkennis met open armen. Dat is een les van alle tijden, van hetproces tegen Galilei tot de jarenlange bittere gevechten tegen detabaksindustrie en milieuvervuiling. Een les te kostbaar om tevergeten.
Op zich is tegenwind geen onbekend verschijnsel binnen hetonderzoek. Wetenschap werkt met het meest weerbarstigebasismateriaal: de feiten, de waarheid. Ik heb nog wel eensuggestie voor een bumpersticker: Wetenschappers vragen omproblemen.”
“Kennis lijkt voorop te lopen in de wedloop van verkiezingen viakabinetsformatie naar regeerakkoord. Politieke partijen hebbenonderwijs, onderzoek en innovatie hoog in het vaandel en wordendaarin gesteund door een brede coalitie van maatschappelijkegroeperingen, inclusief vakbeweging en werkgevers. Kennis kan bijuitstek het verbindend element van een nieuw kabinet worden- het iseen van de weinige onderwerpen die zowel van links als van rechtsaantrekkelijk ogen, of je er nu ontplooiing van talent of nieuwebanen in ziet.
Terug naar de top
Niet dat het gemakkelijk is de top-5 ambitie te verwezenlijken.Een toppositie in onderzoek en onderwijs leek lange tijd eenNederlands geboorterecht, maar vanaf het eind van de jaren tachtigis ons land in een vrije val op de wereldranglijsten geraakt. Dezeterugval heeft plaatsgevonden in economisch hoogtij en laagtij,onder centrumlinkse, centrumrechtse en paarse coalities. De velestimuleringsmaatregelen die in die jaren zijn genomen warenhoogstens genoeg om het bloeden te stoppen, om de nul vast tehouden, de nul van nul-komma-nul procent groei.
Welke maatregelen moet een nieuw kabinet nemen? Naastuitbreiding van investeringen is het ook nodig de beschikbaremiddelen efficiënter te besteden en beter te coördineren. Deoverheid heeft maar een beperkt zicht op haar totalekennisinspanningen. Het stroomdiagram van subsidies is hetspreekwoordelijke bord spaghetti. Niet alleen moeten onderwijs,onderzoek en innovatie meer in samenhang worden bezien, er is eenbredere regie nodig. Immers, geen departement meer dat niet overkennis gaat, of het nu landbouw, gezondheid, water, veiligheid, ofontwikkelingssamenwerking betreft.”
Kennis en Innovatieraad
Een nieuw kabinet moet dan heel goed nadenken en beslissen hoemen dit gaat doen, want Dijkgraaf wijst er op dat “er niet zo veelknoppen en handels in de cockpit van het regeringstoestel zittenwaar een nieuw kabinet aan kan draaien, maar het percentage van deaardgasbaten dat in de kennisinfrastructuur gaat, is er één van.Misschien moet er wel een eigen fonds voor komen. Hoe moeten we ditgeheel aansturen? De overheid mag de regie voeren over processen,maar niet over uitkomsten. Het idee van een Kennis enInnovatieraad, een variant van het Innovatieplatform met budgetnaar Aziatisch model dat nu in Den Haag rondzingt, kan een uitkomstzijn.”
U leest
