Van Fries taalportaal tot radiotelescoop
De wetenschappelijke infrastructuur die met InvesteringenNWO-groot wordt gefinancierd heeft een overtuigend nationaalkarakter. De apparatuur, dataverzamelingen en software versterkende internationale uitstraling en de positie van het Nederlandsewetenschappelijk onderzoek. De daarvoor benodigde investeringenlopen in de miljoenen en zijn daarom niet of slechts moeilijk tedragen door individuele instellingen.
NWO ontving 23 aanvragen voor het programma InvesteringenNWO-groot. De aanvragen zijn in nationale competitie beoordeeld ophun wetenschappelijke kwaliteit, nationale functie enmaatschappelijk belang. Elf projecten hebben een subsidieontvangen, van een taalportaal Nederlands-Fries tot een groothoekradiotelescoop. De toegekende bedragen variëren van 780.000 eurotot meer dan zes miljoen. Hieronder leest u meer over de elfprojecten die subsidie kregen toegekend.
Inzoomen op de moleculen van het leven
Prof. dr. J.P. (Jan Pieter) Abrahams, UL – faculteitWiskunde en Natuurwetenschappen, Leids Instituut voor ChemischOnderzoek – Cel Observatorium
Hoe zien de bouwstenen van het leven eruit en hoe werken ze? Zezijn te klein om met een lichtmicroscoop te zien, maar met eenelektronenmicroscoop lukt dat tegenwoordig wel. Tien universiteitenen onderzoeksinstellingen gaan hun onderzoek op dit terreincoördineren binnen NeCEN, een gezamenlijk centrum waar dekrachtigste elektronenmicroscopen ter wereld worden gedeeld en datin het Leidse Cel Observatorium wordt gerealiseerd. NWO zal deeerste microscoop van NeCEN betalen. De NWO-bijdrage is 6.144.000euro.
Nanodraad groeireactor
Prof. dr. E.P.A.M. (Erik) Bakkers, TU/e – faculteitTechnische Natuurkunde, Photonics and SemiconductorNanophysics
Het nieuwste type MOVPE (metal-organic vapor phase epitaxy)reactor wordt geïnstalleerd in de cleanroom van de TU/e omhalfgeleidende nanodraden te laten groeien. Met deze reactor kunnenwe het groeiproces met zeer hoge precisie volgen en controleren.Hierdoor kunnen nieuwe materiaalcombinaties in een nanodraad wordengemaakt met atomair scherpe overgangen. Nanodraden geven aanleidingtot heel nieuwe mogelijkheden in toepassingen zoals LEDs,zonnecellen, (bio)chemische sensoren, transistoren, maar ook voorlichtbronnen die een enkel foton uitzenden, interessant voorinformatietechnologie. De NWO-bijdrage is 1.590.000 euro.
Nieuwe aanpak voor in-situ structurelebiologie
Prof. dr. M. (Marc) Baldus, UU – departement Scheikunde,NMR
Moleculaire interacties besturen de werking van elementairebiologische processen. Tegenwoordig kunnen zelfs completecellulaire eenheden op de micro- tot en met nanometerschaalgevisualiseerd worden. Maar de functionele bouwstenen vandergelijke systemen, zoals moleculen en hun complexen bleven tot nuonzichtbaar. Met behulp van hoge magneetvelden en een specialepolarisatieoverdrachtmethode, biedt magnetische resonantie nu demogelijkheid om de werking van biomoleculaire processen en hunfalen in ziekten zoals Alzheimer en Parkinson op atomaire schaal opte helderen. De NWO-bijdrage is 4.832.000 euro.
Het taalportaal Nederlands-Fries
Prof. dr. H.J. (Hans) Bennis, Meertens Instituut (KNAW)/UVA
Het Taalportaal stelt zich ten doel om een virtueel instituutvoor de Nederlandse en Friese taal te ontwikkelen. Het portaal zalde beschikbare informatie over de grammatica van het Nederlands enhet Fries (klankleer, vormleer en zinsleer) op een toegankelijke enwetenschappelijk verantwoorde manier bij elkaar brengen. In hetNederlands, Fries en het Engels. Het project wordt geleid door eenconsortium (Meertens Instituut, Fryske Akademy, Instituut voorNederlandse Lexicologie, Universiteit Leiden) en uitgevoerd dooronderzoekers van deze instellingen en andere Nederlandseuniversiteiten. De NWO-bijdrage is 1.711.000 euro.
Unieke waferscanner voor optische chips
Prof. dr. H.J.S. (Harm) Dorren, TU/e – onderzoekschoolCOBRA
In de toekomst zullen computers steeds vaker optischecomponenten bevatten, zogenaamde ‘optische interconnects’. Ditvereist geïntegreerde circuits (chips) met zowel elektronische alsoptische functionaliteit, die binnen de onderzoekschool COBRAworden onderzocht. NWO steunt dit COBRA-onderzoek met hetfinancieren van een experimentele faciliteit voor onderzoek naaroptische interconnects. Het hart van de investering is een 193 nmDUV waferscanner die door ASML speciaal geschikt wordt gemaakt voorhet realiseren van hoge kwaliteit optische chips. Door dezeaanpassingen krijgt COBRA de beschikking over een machine metwereldwijd unieke eigenschappen voor het onderzoek aan actieveoptische chips. De NWO-bijdrage is 1.470.000 euro.
Multifunctionele lasermicroscoop: moleculen en cellen inde schijnwerpers
Dr. B.N.G. (Ben) Giepmans, RUG – UMC Groningen -afdeling Celbiologie
Het gedrag van cellen in ons lichaam wordt gereguleerd doormoleculen. Door die moleculen te merken met fluorescentielabels kande wijze waarop ze zich gedragen zichtbaar worden gemaakt en inlevende cellen en weefsels worden onderzocht. Cruciaal hiervoor isdeze multifunctionele fluorescentiemicroscoop, uitgerust met lasersvoor UV, zichtbaar licht en infrarood. De gevoeligheid en precisievan deze microscoop stelt ons in staat om het samenspel vanmoleculen in studies naar kanker, neurodegeneratie, of diabetes tebepalen. De NWO-bijdrage is 1.124.000 euro.
3D superresolutiemicroscoop voor biomedischonderzoek
Dr. A.B. (Adriaan) Houtsmuller, EUR – Erasmus MC, OpticalImaging Centre
De aangevraagde ‘Structured Illumination Microscope’ is deeerste fluorescentiemicroscoop met een sterk verbeterd oplossendvermogen in breedte én diepte. In principe kunnen acht keerkleinere details worden gezien dan met conventionele technieken.Dit stelt onderzoekers in staat een veel nauwkeuriger beeld tekrijgen van het inwendige van kleine celorganellen zoalstransportvezels en -vesikels in het cellichaam. Of vangenenclusters en DNA-reparatiestructuren in de celkern. Deverkregen fundamentele kennis is belangrijk voor onderzoek naarbijvoorbeeld kanker of ouderdomsziekten. De NWO-bijdrage is 900.000euro.
Geavanceerde analyse van natuurlijke isotopen ensporenelementen
Prof. dr. J.J. (Jack) Middelburg, UU – faculteitAardwetenschappen
NWO zal een nieuwe nationale faciliteit voor sporenelement- enisotoopmetingen met zeer hoge ruimtelijke resolutie subsidiëren.Deze faciliteit aan de Universiteit Utrecht met deelname vanNaturalis/NCB, de Vrije Universiteit, het Koninklijk NederlandsInstituut voor Zeeonderzoek en het Nederlands Instituut voorEcologie, zal door aard- en levenswetenschappers worden gebruikt omde activiteit en identiteit van organismen te linken, omexperimenteel en geologisch veldonderzoek te integreren en ompaleoreconstructies te verbeteren, in het bijzonder dereconstructies van het klimaat. De NWO-bijdrage is 3.403.000euro.
Realisatie van een groothoek radiotelescoop
Dr. T.A. (Tom) Oosterloo, ASTRON/RUG – KapteynInstituut
De aanvraag beoogt het aanzienlijk vergroten van het beeldveldvan de Westerbork Synthese Radio Telescoop door het toepassen vangeavanceerde antennetechnologie die ontwikkeld is met het uitInvesteringen NWO-groot gefinancierd project APERTIF. Hierdoorworden radicaal nieuwe onderzoeksstrategieën mogelijk gemaakt vooronderzoek naar de evolutie van sterrenstelsels, de structuur vankosmische magneetvelden en voor het bestuderen van pulsars enandere veranderlijke objecten. De aanvraag beoogt ook hettoegankelijk maken van de meetresultaten via een open accessdata-archief. De NWO-bijdrage is 2.475.000 euro.
Van abstracte genen naar echte cellen
Dr. R. (Rob) Wolthuis, Nationaal Kanker Instituut – Antonivan Leeuwenhoek Ziekenhuis
Onderzoekers van het Nederlands Kanker Instituut (NKI-AVL) inAmsterdam zoeken manieren om de functies van onze genen tebegrijpen in de context van de levende cel. Met eengeautomatiseerde microscoopopstelling voor zogenoemde ‘confocallive-cell imaging’, toegekend door NWO, kan dit nu systematischworden aangepakt. De geavanceerde apparatuur maakt geneffecten opcelgedrag en -deling preciezer meetbaar en veel beter tevergelijken. Goed begrip van genfuncties in celdeling kan onderandere leiden tot verbetering van kankertherapieën. De NWO-bijdrageis 780.000 euro.
CLIO-INFRA: ontwikkeling van dewereldeconomie
Prof. dr. J.L. (Jan Luiten) van Zanden, UU – faculteitGeesteswetenschappen
Het doel van CLIO-INFRA is het systematisch in kaart brengen vande beschikbare kwantitatieve informatie over de ontwikkeling van dewereldeconomie in de afgelopen vijfhonderd jaar. Het doel is om eensolide basis te leggen voor de systematische studie van de oorzakenvan ongelijkheid op wereldschaal – het beantwoorden van de vraagwaarom sommige landen arm zijn en andere rijk. De databestandenzullen via internet beschikbaar worden gemaakt (open access). Zie
