Luc Soete: Farma doet vlucht naar voren
Het Amerikaanse Johnson & Johnson (J&J) bracht eenbod uit van zo’n 1,7 miljard euro op Crucell, het bekendebiotechbedrijf van het Leidse Bio Science Park. Vorige maand werdde beslissing over de sluiting van Organon BioSciences door MerckSharp & Dohme (MSD) uitgesteld tot eind dit jaar.
De farmasector is volop in beweging. Of een J&J Crucelldezelfde weg zal inslaan als MSD Organon nu, wordt op het ogenblikvan het aanlokkelijke bod uiteraard sterk betwijfeld. Crucell issterk ingebed in het Leidse universitaire onderzoek en J&J zoujuist behoefte hebben aan de gespecialiseerde vaccinkennis vanCrucell.
Toch dringen zich op termijn precies dezelfde vragen op. Want watals straks een Glaxo Smith Kline (GSK), wereldleider op het gebiedvan vaccins, J&J overneemt? Goed dus om toch in wat meer detailte kijken hoe het zo ver kon komen met Organon Biosciences en watde verschillen zijn met Crucell nu. Voor de goede orde: het in éénklap schrappen van alle Organon-onderzoeksactiviteiten zou voorNederland met zijn relatief kleine private onderzoeksinfrastructuurongekend zijn: een daling in het totale private Nederlandseonderzoekersbestand van bijna 5 procent.
Eerste verschil tussen Crucell en Organon is uiteraard de – naar nublijkt – fatale lastminutebeslissing van de AkzoNobel-directie omOrganon toch niet naar de beurs te brengen en aan het toenmaligeAmerikaanse Schering- Plough te verkopen. De 11 miljard euro waseen mooi bedrag voor de aandeelhouders van AkzoNobel en maakte hetde multinational mogelijk het Britse ICI op te kopen en zowereldleider te worden in de verfsector.
Maar het was een beslissing tegen de directie van Organon in. Hetheeft de Nederlandse kenniseconomie ook niets opgebracht.Integendeel, Akzo verrichtte in 2008 in Nederland nog amper 67miljoen euro aan onderzoek, Organon Biosciences 400 miljoen – 400miljoen die nu dreigt te verdwijnen naar de VS, Frankrijk enZwitserland. Met verf werd AkzoNobel misschien rijk, Nederlandniet.
De directie van Crucell staat nu wel achter het bod en ziet inJ&J de ideale partner. Dat heeft alles van doen met een tweedefactor: de snelle veranderingen in het farmaonderzoek. Deontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen is slechts rendabel dankzijoctrooien.
In principe gedijt privaat onderzoek goed in zo’n omgeving.Bedrijven zijn bereid te investeren in risicovolleonderzoeksactiviteiten omdat er bij succes binnen de beperkteperiode van het octrooi, en zeker wanneer het om breed toepasbaregeneesmiddelen gaat, forse monopoliewinsten gerealiseerd kunnenworden. Maar blockbuster -geneesmiddelen vinden wordt steedsmoeilijker en de onderzoeksrisico’s steeds groter. Grotefarmabedrijven hebben het moeilijk voldoende nieuwe medicijnen teontwikkelen om de steeds grotere onderzoeksomvang uit eigen winstente financieren.
De schaalvergroting op wereldniveau die het farmaonderzoek delaatste jaren gekend heeft, lijkt dan ook steeds meer op een vluchtnaar voren: omdat het eigen onderzoek niet genoeg oplevert, wordtgezocht naar nieuwe overnames. Zo werd de overname vanSchering-Plough door Merck vooral ingegeven door de behoefte bijMSD snel een aantal producten in ontwikkeling (R&D-pijplijnen)op te kopen. Maar zelfs het opkopen van daarvan bij concurrenten isonvoldoende om de toekomst van MSD veilig te stellen.
Binnen het bedrijf werd een divisie opgericht met de naam ExternalDiscovery and Preclinical Science (XDPS), die gevuld moet wordenmet vanuit de eigen R&D-pijplijn vormgegeven externesamenwerkingen. In die zin worden de grote farmabedrijven als hetware distributieplatforms die vooral actief zijn in deontwikkelingsfase, inclusief regelgeving, en wereldwijde marketingvoor hun rekening nemen. Een model dat ook opkomt in anderesectoren als consumentenelektronica waar een bedrijf als Apple eengelijkaardige rol uitbouwt in relatie tot de zogenoemde apps vooriPhone en iPad. In die zin verschillen Organon en Crucell wezenlijkvan elkaar.
De derde factor is het onduidelijke Nederlandse en Europesekennisbeleid. Nederland heeft met het eerste innovatieplatformduidelijk gekozen voor een beperkte, zogehetensleutelgebiedenaanpak. Kennisondersteuning zou beperkt blijven totkritische kennisgebieden binnen de Nederlandse economie. Daarhoorde farma niet echt bij. Chemie met witte en groene lifesciences wel.
Intussen bleven de onderzoekskosten in Nederland vrij hoog inverhouding tot andere landen. Zoals de grafiek aantoont, werd degenerieke belastingsaftrek op onderzoeks- en ontwikkelingswerk, dezogeheten WBSO, binnen het kader van de crisisaanpak verbreed, maarblijft zij in bijdrage beperkt. In Frankrijk werd een veelradicaler R&D-belastingskrediet ingevoerd.
Dat de Franse president succes had met zijn telefoontje naarMSD-topman Clark had dus weinig van doen met wat er aan de telefoonwerd gezegd, maar eerder met de vaststelling – die Clark wellichtal veel vroeger had gedaan – dat de onderzoekskosten in Frankrijknu de laagste zijn in Europa en zo’n 35 procent lager liggen peronderzoeker dan in Nederland. Het roept de vraag op naar het gebrekaan Europees beleid.
Dat beleid lijkt wat het aantrekken van private investeringen inR&D betreft steeds meer op een beggar-thy-neigbour beleid: deEuropese lidstaten beconcurreren elkaar met belastingsvoordelenzonder dat Europa er op enigerlei manier beter van wordt. In diezin zou het verdwijnen van Organon in Nederland niet veel goedsvoorspellen voor de duurzaamheid van de overname van Crucell doorJ&J.
Terwijl de concurrentie tussen de onderzoekslaboratoria van degrote farmabedrijven zelf moordend is – getuige het verdwijnen diten volgend jaar van zo’n 550 onderzoeksposities bij dat andereJ&J farmabedrijf in de Benelux, het Vlaamse Janssenpharmaceutica – blijken Europese overheden daar nog eens eenschepje bovenop te doen.
Prof. Luc Soete
[bron: Me Judice, jaargang 3, 22 september 2010]
