Migratie motor van innovatie
Nieuwe manier van kijken
“Ik begin er altijd mee mijn studenten te vragen wat zij ondermigratie verstaan en daar komen heel veel verschillende antwoordenop. Sommige vinden dat je toch wel echt de nationale grens overmoet, andere menen dat alleen intercontinentale migratie telt. Enweer andere beperken zich tot migranten die cultureel anders zijnof als problematisch worden beschouwd, zoals Marokkanen enAntillianen.
Het blijft een interessante vraag. Hoe lang moet iemand ergensblijven om migrant genoemd te kunnen worden? Ben je geen migrantmeer als je op je oude dag naar je vaderland terugkeert of tochwel? Zijn slaven migranten? En hoe zit het met vluchtelingen?
Om te begrijpen welke overeenkomsten en verschillen er tussenverschillende typen migratie zijn te constateren, moet je dedefinitie niet op voorhand al gaan inperken. Dat levert vaakverrassende parallellen en inzichten op, zoals Afrikaansebootvluchtelingen die vaak om dezelfde redenen en binnen dezelfdegezinscontext migreren als Franse jongeren die van het plattelandnaar Parijs trokken.”
“Het beeld bestond dat migratie pas sinds twee eeuwen, mede doorde industriële revolutie, op grote schaal plaatsvindt en dan vooralvan Europa naar Noord-Amerika. Daar gaat ook negentig procent vande wetenschappelijke literatuur over, met een sterke nadruk oparbeidsmigratie. Wij vonden dat een eenzijdige blik en meenden dater fundamenteler nagedacht kon worden over rollen en functievan migratie in de samenleving. We hebben toen over de hele wereldwetenschappers benaderd die zich niet primair met migratiebezighielden maar er door hun expertise van bepaalde niet-Europesegebieden en periodes wel veel kennis over hadden.
We wilden een nieuwe manier van kijken naar migratie ontwikkelen,verder teruggaan in de geschiedenis, maar ook andere delen van dewereld er systematisch bij betrekken. Door kennis op deze manier temobiliseren zijn we in staat geweest om drie kleine conferenties teorganiseren , een in 2005, een in 2008, en een dit jaar.
Steeds homogener
De bundel Migration history in world history is devrucht van de eerste conferentie. Die stond in het teken van deverbreding van het thema, in de tijd – het boek gaat tot 80.000jaar terug – en ook wat betreft disciplinaire benadering. Er staanbijdragen in vanuit de geschiedenis, de biologie, genetica,archeologie, de linguïstiek en de antropologie.
De tweede conferentie spitste zich toe op het vestigingsproces eneen kortere periode, ongeveer vanaf het moment dat steden ontstaanin Mesopotamië, vanaf circa 6000 v. Chr. Het boek daarover is bijnaklaar. De derde conferentie ging over de beweging, het migreren opzich.”
“Migratie leidt vaak tot innovatie, zeker als mensen taalkundigeen culturele grenzen overschrijden. Door intercultureel contactontstaan nieuwe ideeën. De fenomenale economische en culturelebloei in de Nederlandse Gouden Eeuw hangt onmiskenbaar samen mettoegenomen migratie.
Het basisidee is dat mensen vanaf het moment dat ze zich vanuitAfrika over de rest van de wereld verspreid hebben, zo’n 60.000jaar geleden, in isolatie heel verschillende culturen hebbenontwikkeld. Taal speelt daarbij een belangrijke rol. Wanneermigranten in contact komen met andere culturen en zich de nieuwetaal eigen maken, komen ze ook in aanraking met andere ideeën,technologieën en wereldbeelden. Met als gevolg het ontstaan vannieuwe ideeën en ontwikkelingen.
Door de intensivering van contacten tussen culturen via migratieis er vanaf circa 1000 voor Chr. een proces van convergentieopgetreden, waardoor de wereld langzaam maar zekerweer homogener is geworden. Neem alleen al de rol van deEngelse taal, van wereldreligies en de Westerseconsumptiecultuur.’
Knappe koppen welkom
“Ik denk het wel. Kennis van de geschiedenis helpt om hetnu te begrijpen. We moeten af van het denken overmigranten in termen van slachtoffers en bedreiging. Iemand alsBernard Wientjes, voorzitter van de werkgeversorganisatie VNO-NCWziet dat ook.
India heeft knappe koppen die graag elders willen gaan werken enNederland moet in dat opzicht concurreren met anderegeïndustrialiseerde landen. Als je het deze migranten juridisch ergmoeilijk maakt of het imago hebt van een sterk naar binnen kijkendnationalistisch land, wat de afgelopen jaren zo is, dan is dat opden duur schadelijk voor de samenleving.
Als het gaat om het publieke debat, moeten wetenschappers zich welgoed realiseren wat hun rol is. Ze moeten zich niet mengen in hetkoor van meningen maar zich beperken tot het wetenschappelijkonderbouwde relaas. En zich zeker niet onnodig zwak maken door deindruk te wekken dat ze er een politiek punt door willen drukken,dat kan bedreigend zijn voor de legitimiteit van dewetenschap.”
“Waar het integratie betreft, zijn daar wel aanwijzingen voor.Door internet, goedkope vluchten en Skype kunnen migrantenmakkelijker in contact blijven met de cultuur in het land vanherkomst, dan wel met groepsgenoten in andere delen van de wereld.Een fenomeen dat we kennen als transnationalisme. Of dat op delangere duur het integratieproces inderdaad zal veranderen, staatechter nog te bezien.
Nog altijd de Limburger
Dat er nieuwe mogelijkheden zijn, betekent nog niet per se datmigranten, en met name hun kinderen en kleinkinderen, die ookintensief zullen gebruiken. Een Marokkaan kán zijn oma elke dagbellen, maar doet hij dat ook? En hoe lang blijft hij hetvolhouden?”
“Het is goed mogelijk bepaalde kenmerken van migratie aan dezegeografische verplaatsing te onderscheiden. Zo ben ik van een kleindorp naar de stad gegaan, wat een culturele overgang was als gevolgvan die geografische verplaatsing. Tegelijkertijd ben ik in plaatsvan overwegend dialect, overwegend ABN gaan spreken. Dat is eentaalkundige overgang.
Maar door de nationale homogenisering die natiestaten de afgelopenanderhalve eeuw hebben ondergaan, met name via het onderwijs, zijnde verschillen natuurlijk kleiner dan wanneer je uit Afrika of Aziëhierheen komt of omgekeerd. Niettemin noemt men mij op mijnhandbalvereniging, waar ik al dertig jaar sport, nog steeds deLimburger. Patrick Manning, die meeschreef aan Migrationhistory in world history, noemt migratie als de mijne homecommunity migration, te onderscheiden van decross-community migration die de motor van veelveranderingen is.”
