Unbewusst, höchste Lust

Nieuws | de redactie
12 november 2010 | Isolde wist het en zong het al aan het slot van Wagners 'Tristan'. We worden niet gestuurd door onze ‘vrije wil’ maar grotendeels door onbewuste processen. Dat heeft belangrijke gevolgen voor beleid en onderzoek, betoogt hoogleraar economische psychologie Fred van Raaij bij zijn afscheid van de UvT.

95% van ons gedrag gebeurt onbewust. We denken dat we bewustoordelen, vergelijken en kiezen, maar dat is een illusie, stelt VanRaaij. We worden onbewust beïnvloed door achtergrondmuziek incommercials, door woorden en getallen die we horen of zien, door devolgorde en de manier waarop informatie wordt aangeboden.

Bewust niet onmiddellijk aangestuurd

Bewuste processen zijn er voor sociale communicatie, cultureleparticipatie, samenwerking, logische en morele redeneringen. Hetmaakt ons tot mensen die communiceren, samenwerken en deelnemen aande cultuur. Bewuste processen zijn echter niet de onmiddellijkeaanstuurders van ons gedrag.

Onbewuste en bewuste processen werken wel samen. In het beginvan een bewust beslissingsproces ontstaat al gauw een onbewustevoorkeur voor een bepaalde optie. Daarna passen mensen hunbeoordeling van de opties onbewust aan. De optie met de onbewustevoorkeur wordt gunstiger beoordeeld dan de andere opties (coherenceeffect). Uiteindelijk wordt na allerlei afwegingen de optie gekozenwaarvoor men al in het begin een voorkeur had. Het onbewuste haddus al gekozen en het bewuste komt er achteraan om deze keuze terechtvaardigen en te rationaliseren.

Beleidsmakers opgelet!

Dit heeft belangrijke gevolgen voor onderzoek en beleid, aldusVan Raaij. We kunnen met recht twijfelen aan de resultaten vanonderzoek waarbij mensen gevraagd wordt naar de oorzaken en redenenvan hun gedrag en naar wat ze van plan zijn. Onderzoek naarmeningen, attitudes, normen en waarden kan alleen geldigeresultaten opleveren als gewaakt wordt voor sociaal-wenselijkeantwoorden.

Bovendien is het gedrag van mensen niet op korte termijn doorvoorlichting te beïnvloeden. Voorlichting en reclame kunnen onzebewuste gedachten beïnvloeden en hebben daarna pas in beperkte mateonbewust invloed op ons gedrag. Gedrag is wel te beïnvloeden doorde manier waarop opties worden aangeboden (volgorde,framing).

Mensen blijken vaak de aanbevolen optie te kiezen. Ook kunnen we deomgeving zo inrichten dat mensen vrijwel automatisch een bepaaldgedrag vertonen of een bepaalde optie kiezen (denk aanverkeersontwerpen en winkelinrichting). In toekomstig beleid zoudaarmee rekening moeten worden gehouden, aldus Van Raaij.


«
Schrijf je in voor onze nieuwsbrief
ScienceGuide is bij wet verplicht je toestemming te vragen voor het gebruik van cookies.
Lees hier over ons cookiebeleid en klik op OK om akkoord te gaan
OK