Koningin opent LOFAR telescoop
Spinnenweb
De grootste radiotelescoop ter wereld – LOFAR – is op zaterdag12 juni officieel geopend door Koningin Beatrix. De ceremonie vondplaats in het centrale LOFAR gebied van zo’n 400 hectare tussenExloo en Buinen, het oostelijk deel van Drenthe. Met een druk op deknop startte Koningin Beatrix de waarnemingen met de LOFARtelescoop. De waarneming leverde na enkele seconden op een grootscherm de eerste officiële resultaten op met dezesuper-radiotelescoop.
LOFAR staat voor Low Frequency Array en is ontworpen engebouwd door ASTRON, het Nederlands instituut voor radioastronomie,onderdeel van NWO. De 25.000 antennes staan verspreid over 36velden in Noord-Nederland en in Duitsland, Zweden, Frankrijk enEngeland. Glasvezels verbinden de antennes met een supercomputerdie bij de Rijksuniversiteit Groningen staat. Zo ontstaat eenreuzentelescoop met een diameter van honderd tot duizend kilometer.”Drenthe is echt de kern van dat Europese spinnenweb,” verteltMartha Buitenkamp, lid van de LOFAR-tafel.
Intensief overleg
Buitenkamp legt uit wat het LOFAR gebied is en wat deLOFAR-tafel doet. “In het gebied staan zo’n 7.000 antennes diestraling uit de ruimte opvangen. Het gaat echt om een soorttentstokken van 120cm, die elk met vier ‘haringen’ vastzitten aansensoren.” Het gebied van 400 hectare is geschikt gemaakt voor hetLOFAR project na intensief overleg tussen bewoners, wetenschappers,ondernemers en de provincie Drenthe, verenigt in de zogenaamdeLOFAR-tafel. “We zijn in 2004 gestart met de LOFAR-tafel en al vrijsnel hebben we besloten om alle menselijke activiteit uit hetgebied te halen en toen is het natuurgebied geworden.”
Toen de bouw in volle gang was is er in de LOFAR-tafel nagedachtover de attractieve waarde van LOFAR voor het grote publiek. “Eenstelletje antennes, daar komen natuurlijk geen mensen op af. Aan deLOFAR-tafel zijn verschillende initiatieven ontstaan om het projectaantrekkelijk te maken. Er is gewerkt aan een netwerk van fiets- envoetbalpaden, een video-infopunt en een bezoekerscentrum.”
Piek in de Delta
De telescoop onderzoekt onder meer het vroegste heelal,kosmische deeltjes en magnetisme in de Melkweg en anderesterrenstelsels. “Je kijkt als het ware in de historie van hetheelal”, vertelt Buitenkamp. Met het LOFAR sensor netwerk wordt ookonderzoek op het gebied van geofysica, precisielandbouw en ICTgedaan. Terwijl de antennes het heelal waarnemen, verzamelenondergrondse sensoren gegevens over de structuur van de aardbodem.Die gegevens dragen bij aan betere modellen voor bodemdaling,watermanagement en gaswinning.
Het LOFAR project is gefinancierd uit de BSIK regeling, NWO,ASTRON, het Samenwerkingsverband Noord-Nederland, de Europese Unieen de projectpartners. De totale investering bedraagt ongeveer 100miljoen euro. Het geavanceerde glasvezelnetwerk, dat onderdeel isvan het project, wordt ook gebruikt door ongeveer zestig scholen inde regio voor snelle internettoegang. “LOFAR past geheel in de lijnvan de ‘Pieken in de Delta’ rapportage. We zetten Drenthe hiermeeecht op de kaart,” aldus Buitenkamp.
Miljoenen voor opvolger
Astronomen en technisch experts onderzoeken al de mogelijkhedenvoor een grotere opvolger van LOFAR: de Square Kilometre Array(SKA). De SKA kan alleen door een mondiale samenwerking tot standkomen. Tot en met 16 juni zijn daarom experts uit de hele wereld inAssen en omgeving bijeen om tijdens het Internationale SKA Forum2010 te praten over de impact die een radiotelescoop als de SKA kanhebben op industrie, onderwijs en de maatschappij als geheel.
Demissionair minister van Economische Zaken, Maria van derHoeven was ook aanwezig op het forum. Zij deed er de toezegging datNederland € 2 miljoen in de SKA gaat investeren. De provincieDrenthe en het Samenwerkingsverband Noord-Nederland doendaar nog eens € 1,4 miljoen bij en de Europese Unie voegt daaraan €0,6 miljoen toe. De SKA zal waarschijnlijk over tien jaar wordengebouwd in Australië of Zuid-Afrika. Nederland probeert hetEuropese centrum voor de SKA-data binnen te slepen. De LOFARlocatie in Drenthe ligt dan voor de hand.
