Toeslaan op het juiste moment
Grootste fout
Zijn grootste fout tot nu toe maakte Mark Rutte in hethoger onderwijs. Hij erkent het grif. Hij is ook nogalrisicomijdend geworden sindsdien, zeggen kenners. Die fout wasstudenten op te roepen hun recht op inspraak als goede liberalenstevig op te eisen bij de bobo’s van hbo en wo. Ze deden watstaatssecretaris Rutte zei. En die schrok, want of dat nou debedoeling was geweest?
“Impulsief en ook wat naïef” was een kenmerk van Rutte dat diebobo’s dan ook is bijgebleven, merkt ScienceGuide. En henniet allen. Studentenleiders vertellen over het bezoek van Rutteaan hun ‘wisselfeest’ bij de overdracht van ‘het oude’ LSVb en ISObestuur aan het nieuwe, eind juni.
Tired and emotional
Elk jaar is dat een groot moment in hun leven. Het begintom een uur of 9 aan een Utrechtse gracht en de hele HO-top genietvan de emoties en ‘drive’ van het jong talent. Netwerken en smullenkortom. Boboland weet: kom om 21uur en blijf niet na 22:30uur.’Never overstay your welcome.’ Laat die studenten tochgenieten van hun afscheidsnacht en heilige eden van vriendschapvoor het leven. Mark Rutte wist dat niet, ook al was hijJOVD-Voorzitter geweest. Geen ambtenaar van OCW had hem blijkbaargewaarschuwd.
In een vlotte trui verscheen de staatssecretaris van HO om kwartover twaalf bij café K-Sjot aan de Oude Gracht te Utrecht. Waarzijn gastvrouwen waren, de ex-voorzitters van ISO en LSVb, wistniemand. Deze klassieke rivalen waren inmiddels beide, en samen,’tired and emotional’, zoals dat in de Britse opiniebladen heetover hun columnisten die doorzakken met bronnen in de politiek.Rutte was onthutst, hij dacht een vrolijke avond te krijgen.
Volgens sommigen kleurde dit ook Rutte’s besluit VVD-leider teworden. Iedereen stond achter hem, zelfs Rita Verdonk hadaangegeven niet te voelen voor een kandidatuur. De bobo’s wildenMark en die zei ja. Daar hadden Verdonk en haar claque van ex-LPFmannetjesmakers nu juist op gewacht, op die naïeve impulsiviteit.Ineens was Rita Verdonk toch kandidaat, naars ondanks daartoegeroepen door ‘het volk’, ‘de achterban’ en de facto vooral door’de media’ van rechts tot Barend en Van Dorp. HO-toppers als -nuministerskandidaat- prof. Jan Anthonie Bruijn stonden toen in eenstraffe tegenwind in hun pleidooi op ScienceGuide tenfaveure van Rutte als nieuwe partijleider.
Nummer 2
Rutte won, nipt, maar hij won. Zelfs binnen die VVD warener net genoeg leden die aanvoelden dat er ergens een draadje loswas bij Verdonk en haar sektarische omgeving. En dat was nog nieteens zozeer dat ze loog over haar PSP-verleden of haar warme bandooit met de zeer linkse Nijmeegse studentenbond, de AKKU. Er wasgewoon iets met Rita, iets megalomaans.
Dat snapte de VVD-kiezers zeker. Lijsttrekker Rutte haalde in 2006een weinig glorieus resultaat van 22 zetels, terwijl ex-liberaalKamerlid Wilders er 9 veroverde en Verdonk zo’n 600.000voorkeurstemmen kreeg als nummer 2 van de lijst. Dat voedde bijbeiden een soort ongeremd messianisme van ‘uitverkorenheid door hetvolk’. De facto had de VVD in de chique buurten en gemeenten forsverloren aan het CDA, maar dat anti-Verdonk effect bleef buitenbeeld in de media.
En zo was Mark Rutte tussen 2004 en 2006 in een hogedrukpan doorhet hoger onderwijs en de politiek klaar gestoomd voor ‘erop oferonder’. Voorlopig leek het ‘eronder’.
Geen Bos of Melkert
Rita werd door Mark eruit gezet. Wilders werd vooralgenegeerd. Pechtold werd een hoop links-liberaal getoeter gegund,met zijn 3 Kamerzetels. De HO-kenners herkennen die tactiek vanRutte: “Hij is aardig tegen iedereen. Lankmoedig zelfs. Maar hijweet wanneer hij moet toeslaan, op het juiste moment.” Men noemthem ook “het tegendeel van Wouter Bos”. Die wordt geroemd om zijnijver, “Melkert-achtig bijna. Die kende alle dossiers, wist alles.Bos heeft dat ook., Mark niet. Dat is geen dossiertijger. Misschienmaar goed ook.”
Dat toeslaan na hartelijk geduld heeft in het HO vooral de VSNUgevoeld. De universiteitenkoepel had een gedurig moeizameverhouding met Rutte. Bij zijn afscheid zei Rutte tegenScienceGuide over hen zelfs: “Heren van het kartel, wekunnen het zonder u”. Hij had hun verzet tegen zijn beleid van meertransparantie en ‘stemmen met de voeten’ nog best kunnen plaatsen.Maar onbetrouwbaarheid, dat niet. Dan is bij Mark Rutte delankmoedigheid in één keer over. Vraag het Rita maar.
Groeibriljantje
Rutte kwam in juni 2004 ineens op OCW. HO-bewindsvrouweAnnette Nijs bleek niet te handhaven, zij miste de persoonlijke enpolitieke finesse voor zo’n post, ondank al haar kwaliteiten. Ruttehad op SZW bewezen finesse te over te hebben. “Hij moest bij nulbeginnen na Nijs, moest vertrouwen herwinnen.” Op twee frontentegelijk; bij de minister, CDA-topvrouw Maria van der Hoeven, diehet met Nijs helemaal gehad had, en bij de koepels en bobo’s vanhet HO als geheel. Nijs’ roemloze einde hielp Rutte daar eigenlijkwel mee, maar dat konden velen toen niet bevroeden.
De overgang van SZW naar OCW had twee opvallende karakteristieken.Mark Rutte was voor de VVD in een klap het groeibriljantjegeworden. Dit was een testcase voor het hogere. En in HO-landhadden twee mensen direct een scherp oog daarvoor, twee PvdA’ersdie de SZW-wereld door en door kenden: Jacques Tichelaar, deoud-vakbondsvoorzitter en HO-woordvoerder, en Frans Leijnse,voorzitter van de HBO-Raad en diehard in de sociale verzekeringensector. Zij attendeerden hun HO-omgeving dat die Rutte wel watvoorstelde.
ADHD generalist
“Met Maria trok hij de zaak snel recht. Hij stelde zich opals gezel van de meesteres.” Die educatieve houding raakte eensnaar bij de lerares die minister van OCW was geworden. Zij deedhet R&D-beleid en hield zo fors greep op het HO-terrein, vooralbij de universiteiten. Maar de leergierige, opgewekte jongeman diede taak van Annette Nijs overnam, was voor Van der Hoeven eenzichtbare verademing.
Anders dan Nijs zette hij ook geen circus van discussieavonden op’in het land’. Zij was daarin vooral opgevallen door haar merkbareverrassing dat ook ver buiten de Randstad mensen woonden metopvattingen, die op niveau vragen wisten te stellen. Rutte ginggewoon met HO-sleutelfiguren praten en liet blijken geenvastomlijnde meningen te hebben.
“Die jongensachtige charme wordt bevestigd door het feit dat hijgeen ideoloog is. Je kon gewoon met hem praten over wat jouw ideeënwaren.” Er was maar een ding dat echt opviel. Rutte kende niet veelrust. “Hij heeft een beetje een ADHD-gehalte, hij kan niet stilzitten. Fysiek al niet, maar ook niet qua gedachten. Als je eengesprek met hem had, dan zat hij op zijn stoel, op de leuning vande bank, eigenlijk steeds overal op.”
Die gesprekken gaven de HO-bobo’s één zekerheid die hen erg beviel:”Mark is geen betweter. Hij doet ook weinig. Dat lijkt wel wat opLoek Hermans.” Wat ze met die codetaal bedoelen is: ‘hij is geenRitzen of Plasterk’. Niet iemand die leeft in de zekerheid dat zijnvisie of ervaring die van alle anderen verrijkt en zelfs overtreft.Rutte was een ontspannen liberaal zonder al te veel eigenopvattingen, dachten ze. “Een generalist, een sfeerverbeteraar metgoede intuïtie.”
Provocatieve uitglijers
Mark Rutte had echter wel degelijk ‘strong feelings’.Transparantie bijvoorbeeld. Hij wilde dat iedere student enbelastingbetaler kon zien wat een universiteit en hogeschool defacto waarmaakte van het publieke geld. Dat ze hem weigerden hunstatistieken over rendement of studiesucces te geven, dat ging erbij hem niet in. De onzichtbare hand van Adam Smith moest welkunnen werken, andere bewees dit toch echt dat de VSNU vooral eenkartel was.
“Het is mijn overtuiging dat ons onderwijs te weinig inspireert ente weinig creativiteit losmaakt bij hen die daaraan deelnemen. Ikkijk met wat kritische zin naar de rol van bestuurders in hetonderwijsveld. Zij zouden meer ter verantwoording mogen wordengeroepen door medewerkers en studenten. Blijft dat uit dan krijgthun handelen iets conserverends,” zei hij in begin 2006 in een
Hij liet zijn ambtenaren die transparantie zelf maar maken in hetboekje ‘Kennis in Kaart’. En naar het populaire ochtendblad ADlekte zomaar uit dat rechten in Leiden wel elitair doet, maarverder nogal mediocre presteert. Het universitaire huis was teklein voor de explosies die volgden. Zijn oproep aan studenten omniet zo lamlendig te zijn en meer college-uren en kwaliteit viabezettingen op te eisen paste in deze provocatieve lijn. Braafvolgden zij deze richtlijn. De VVD-vleugel van recht en orde gruwdeervan.
Ook later als fractieleider kwam deze provocatie denklijnregelmatig boven drijven: GroenRechts als nieuwe eco-liberalevisie; de verdediging van lichtgetikte cartoonisten als bewijs vanmeningsvrijheid; een motie van wantrouwen tegen premier Balkenendeop vage gronden als acceptabele stap en het staatsrecht. Vooral datlaatste kon hem de komende jaren weleens vilein nagedragen wordendoor fractieleiders die met gelijke munt gaan terugbetalen.
Temperament
Wat ook lastig kan worden is het financiële aspect. Dekenners uit het HO is nooit een grote interesse of dossierkennisopgevallen op dat terrein. “Hij was daar nooit erg gis bij, maarnadien zal hij wel hebben bijgeleerd,” zegt men vol goede hoop.Maar ook in de verkiezingscampagne bleek niet veel van nieuweexpertise. Een enkele EO-uitzending over bijstandsmoeders en hundeconfiture door het VVD-programma bleek voldoende voor een weekpaniekerigheid over de juiste cijfers, bijvoorbeeld.
Maar zulke elementen zijn door goede vakministers voor de schatkist(Hoogervorst?
Wat dat aangaat is Rutte een rijk mens. Hij is hartelijk extravert.Welbespraakter dan Kok en Balkenende. Minder egomaan dan Fortuyn enPechtold. Minder controlfreak dan Bos en Marijnissen. Hij heeft dewarme coulance van Dries van Agt, met diens hardheid als hij beseftdat hij bedonderd wordt. Hij heeft een brede culturele enintellectuele belangstelling, die hij als VVD-leider vakkundig wistte verbergen. Thomas Mann heeft weinig geheimen voor hem en ookRobert Caro’s dikke, indringende studies van het tragischleiderschap van Lyndon Baines Johnson niet. Zijn ScienceGuide-
Ook zijn liefde voor klassieke muziek, vooral het pianorepertoire,en Rutte’s warme plek voor romantische klavierleeuwen als VladimirHorowitz passen bij die aard van de jeune premier. Het kan hem inhet Torentje van pas komen, meer dan als partijleider van deDixieland club. Bijvoorbeeld in Brussel en bij optredens over degrens. Een Nederlandse MP die met Bayreuth-bezoekster Angela Merkelserieus kan praten over Tristan und Isolde, het zou tochweer eens iets anders zijn.
