Langstudeerboete splijt CDA

In het hoger onderwijs klinkt de woede van toppers uit het CDAover het regeerakkoord niet langer binnenskamers. Rector Kortmannvan Nijmegen pleitte als eerste tegen een stem op ‘zijn partij’vanwege de langstudeerboete als uiting van een armzaligkennisbeleid. Zijn collegevoorzitter, Roelof de Wijkerslooth, viel hem bij. De oud-DG voor hoger onderwijs opOCW was zelf een beetje verbluft over de “opruiende taal” die hijslaakte. Fontys-voorman Marcel Winkels liet via Twitter ineensmerken dat hij de langstudeerboete onevenwichtig vond geworden. Datis politiek pikant gezien zijn ambities om partijvoorzittervan het CDA te worden. Daarnaast heeft ookVU-collegevoorzitter en CDA prominent René Smit in zijnnieuwjaarsrede bijna oudtestamentisch laten weten, dat “tussenwoord en daad [van] de regering afgronden gapen en woestijnenontstaan.”

Innerlijk tegenstrijdige boodschappen

Oud-Wageningen chef Cees Veerman was al kritisch over de nieuwe coalitie en gaat zich op21 januari openlijk keren tegen de voorziene ingrepen. Meestopvallend is de felheid van UU-voorzitter Yvonne van Rooy. Zij goldin het CDA als steunpilaar van Verhagen en bepleiter van coalitiemet de VVD, ook in de gedoogconstructie. Maar inmiddels stelt zijvast dat het kabinet innerlijk tegenstrijdige boodschappen afgeeft.Ze zegt nog net niet dat OCW met dubbele tong spreekt tegen deuniversiteiten. Maar haar gebruikelijke externe, bestuurlijkematigheid laat zij wel zeer openlijk vallen. Een hartelijke oproepaan de Utrechtse studenten én hoogleraren om op 21 januari teprotesteren in Den Haag is een zelden vertoonde geste van Van Rooy.En daarvoor iedereen een collegevrije dag te bieden is nogzeldzamer. “We ondersteunen de acties en zien graag dat onzestudenten aan de demonstratie in Den Haag deelnemen.”

Het rumoer binnen de coalitiepartner VVD over de opstellingwordt ook steeds luider. Want kritiek uit CDA-kring beschouwenliberalen als een gotspe. De langstudeerboete wordt bij hen gezienals een vondst van juist het CDA, waarvoor zij moesten buigen. VVDHO-woordvoerder Anne Wil Lucas zegt het dezer dagen scherper dan ooit: “Wij hebben in ons verkiezingsprogrammagekozen voor de invoering van een sociaal leenstelsel. In deonderhandelingen over het regeerakkoord hebben we dit alleen voorde masterfase kunnen realiseren, want het CDA wilde niet aan eenverandering van het stelsel van studiefinanciering. Het CDA had inzijn verkiezingsprogramma de verhoging van collegegelden opgenomen,ook om ‘langstudeerders’ veel meer te laten betalen. Wij haddenliever het sociaal leenstelsel gehad, maar in ons politieke systeemmoet je compromissen sluiten.”

De liberalen verwijten achter de hand het CDA gebrek aanpolitieke moed. Geen woordvoerder aldaar heeft de langstudeerboetenog openlijk verdedigd in de voorbije maanden. Dat valt ook destudentbestuurders steeds nadrukkelijker op, trouwens.Fractiespecialisten voor HO als Sander de Rouwe hebben de liberalennog zelden zien optreden als supporter van het kabinetsbeleid bijde debatten van studentenorganisaties in universiteitssteden.Gedoogpartner PVV ontbreekt zelfs geheel in de discussies. Is hetCDA inderdaad de wegduikende bedenker van de langstudeerboete? Zijnde boze HO-bobo’s van CDA-huize wellicht dubbelhartig in hunprotest?

Niet in een hangmat

Het verkiezingsprogramma van het CDA lijkt helder: “Hetstudiesucces in het hoger onderwijs is te laag,” zegt paragraaf3.3.3. op blz. 20. Men wil meer inzet en “minder vrijblijvend”studiegedrag en daarom “zal van studenten die langer over hunstudie doen dan de nominale studieduur plus één jaar een hogercollegegeld gevraagd worden.” Maar de studiefinanciering zou welonverkort blijven bestaan.

Dat was ook de lijn die Maria van Bijsterveldt in de campagneverdedigde, zoals in haar essay over talentbeleid en SF opScienceGuide. “We doen alles voor het stimuleren vantalent, maar niet voor het studeren in een hangmat.” Want zobetoogde zij:” Het CDA laat niet alleen de basisbeurs als stimulansrecht overeind, het rommelt ook niet met de andere posten en kostenin het hoger onderwijs. Tenzij de student een ‘eeuwige student’dreigt te worden.”

“Een student die zijn talent niet pittig ontplooit, moetnadenken of hij wel goed bezig is. Als je niet alleen de helestudieduur van 4 of 5 jaar gebruikt, maar ook nog meer dan een jaardaarna niet aan een diploma komt, dan is er een probleem. Datprobleem moeten we samen aanpakken: de student zelf, de hogeschoolof universiteit en de overheid die financiert. Ieder draagt daarmeezijn verantwoordelijkheid voor studiesucces.”

Panische rekenmeesters

Achter de schermen was intussen chaos in het CDAlosgebarsten. De programcommissie onder leiding van FerdinandGrapperhaus bleek niet opgewassen tegen de politieke situatie na deplotse val van het kabinet-Balkenende. Men “had dan ook moeite eentoekomstperspectief te formuleren dat verder ging dan het beeld datde overheidsfinanciën op orde moesten worden gebracht,” schrijft decommissie-Frissen in haar evaluatie ‘Verder na de klap’ Eenkennisbeleid à la de KIA viel tussen wal en schip. De passages inpunt 3.4 van het program over de Top 5 ambitie en “investeringen inkennis en innovatie vergelijkbaar met landen waarmee Nederlandconcurreert” hingen ineens in de lucht.

Grapperhaus c.s. werden door het CPB namelijk gedwongen heel hunhuiswerk over te doen: het CDA-program vertoonde een enorm gat.”Met veel pijn en moeite moest in enkele dagen tijd 6 miljardworden gevonden,” meldt het rapport-Frissen. Dat geld is”uiteindelijk op creatieve wijze bijeen gesprokkeld,” zegt hetironisch en dat ten koste van “de inhoudelijke consistentie en depolitieke koers.”

De panische rekenmeesters in het CDA hadden al sprokkelend ookde paragraaf ‘studiesucces’ in hun eigen program herontdekt. Zoboekte men een theoretische opbrengst in van eencollegegeldmaatregel voor de langstudeerders en nog een ‘tweedetechnische correctie’. Aangezien het collegegeld bij deinstellingen binnen zou komen, werd de fictieve opbrengst weggeboekt bij hen, zodat een stuk extra bezuiniging voor het gat van6 miljard ingevuld kon worden. “Op creatieve wijze,” in de woordenvan de commissie-Frissen.

Van een pittige verdediging van de toegankelijkheid van het HOen de beurzen voor wie zich inzet om te studeren, verwerd hetCDA-program ineens tot een technische aanslag op HBO en WO. ZelfsMaxime Verhagen kwam daar in het MTV Coolpolitics tv-debat overkennis en Onderwijs op 3 juni maar met moeite onderuit. Grapperhausen de zijnen hadden zichzelf en hun partij lelijk in de voetgeschoten.

Njets in de formatie

In de kabinetsformatie herhaalde zich min of meer eenvergelijkbaar tafereel. VVD en CDA konden allerlei hervormingen enbesparingen niet realiseren, omdat gedoogpartner PVV njetsafgaf. Er werd zo niet genoeg bezuinigd. Bovendien was deopmerkelijke politieke combinatie PVV-SP-CDA een blokkade gewordenvoor ingrepen in de SF, waar de VVD met links geld voorkennisbeleid mee dacht vrij te kunnen spelen. Opnieuw moestenmiljarden extra ‘bijeen gesprokkeld’ worden om €18 miljard tehalen en opnieuw kwam de langstudeerboete op tafel.

Nu werd deze technisch preciezer uitgewerkt en bleek vooral deHBO- en WO-instellingen te gaan raken. De actuele cijfers wijzen opmassaontslagen onder docenten en onderzoekers. Geen bijdrage aanstudiesucces mag daarvan te verwachten zijn, kortom. En dat terwijlhet daarom begonnen was: “Dat probleem moeten we samen aanpakken:de student zelf, de hogeschool of universiteit en de overheid diefinanciert. Ieder draagt daarmee zijn verantwoordelijkheid voorstudiesucces,” zoals Van Bijsterveldt schreef in haar essaytijdens de campagne nog.

Deze achtergrond verklaart waarom juist CDA-bobo’s zo giftigzijn en de VVD het gevoel heeft de kastanjes uit het vuur te moetenhalen voor een beleid dat zij helemaal niet heeft bepleit. DeCDA’ers hadden -met hun collega en voorman Cees Veerman en zijnadvies in de hand- de verwachting dat een serieus, lange termijnkennisbeleid mogelijk zou worden, Daarbij zou ook ‘het Zwitsersmodel voor R&D- en innovatiebeleid doorgevoerd worden. Het pleidooi terzake van TU Delft voorzitter DirkJan van den Berg was in zijn partij breed verwelkomd. Maar door deinterne chaos in eigen kring werd het omgekeerde resultaat derealiteit. Dat CDA-woordvoerders in de Tweede Kamer nog geendoortimmerd betoog ter verdediging van de langstudeerboete hebbengevonden, is dan ook niet zo vreemd. De irritatie in de VVDevenmin.

Herbezinning denkbaar

Daar wil men de bal desnoods terug spelen naar het CDA. Zou deRaad van State concluderen dat de ingreep niet verantwoord in tevoeren is en/of juridisch moeilijk houdbaar, dan moeten kabinet encoalitiefracties zich herbezinnen: zetten we door vanwege definanciële noodzaak en wagen een nieuwe confrontatie met de EersteKamer? De kunst-BTW kwam daar niet ongeschonden doorheen en deSenaat zit vol hoogleraren en HO-prominenten, zoals UT-voorzitterAnne Flierman. Deze CDA-senator behoort tot de ergst getroffenendoor de langstudeerboete bij zijn instelling. “Al het geld voor debèta-promotie is achteraf dus over de balk gegooid,” zei hij al bitter.

De Eerste Kamer zal weinig trek hebben in een wetswijziging dieniet uitvoerbaar blijkt of bestaande rechten onjuist afsnijden zou.Als ‘toetsingskamer’ van de wetgeving heeft hij hier extramotivatie om kritisch te zijn. De VVD hint daarom nu al, dat eennegatief Raad van State advies reden zal zijn het CDA teconfronteren met de vraag: ‘is dit nu echt wat jullie willen?’ Zoniet, dan komt een veel scherpere ingreep in de SF met wellicht eenmeer algemene, lage collegegeldverhoging in beeld. Binnen de Raadvan State zal in dit verband zeker gekeken worden naar het oordeel-en de ervaring op dit terrein- van de ‘kampioen wetgeving’ oponderwijs, staatsraad Wim Deetman. Diens zeer kritische opmerkingenonlangs op het VSNU-jubileum krijgen dan ook nog meer gewicht danvelen al dachten.

Waar is de PVV?

In heel dit debat is gedoogpartner PVV nog volledig buitenbeeld. Die vond dat de kinderen van Henk en Ingrid gewoon hun beursmoesten behouden, als ze wilden studeren. “Dat je ook kunt studerenals je vader geen GroenLinkser of D66’er is, vinden wij een grootgoed.”

Het lang over de studie doen kon in hun kring weleens als eenlinkse hobby worden gezien of als gewoonte van de elite metdesignbrillen. De vraag rijst dan of de hogescholen enuniversiteiten gedwongen moeten worden docenten voor het kroost vanHenk en Ingrid te ontslaan, om deze aberratie te bestrijden? Isstuderen dan toch zoiets als operabezoek of tromboneclubjes, waarom symbolische redenen het mes in moet?