Studiesucces ondermijnt Top5-ambitie
De minister van Financiën hield zonder omwegen vast aan zijnbetoog bij
De maatregel bestaat nu uit twee componenten. 1) Een kaasschaafá 190 miljoen op HBO- en WO-instellingen, die ontkoppeld is van demate van lang, kort of matig studeren en los staat van deuitvalpercentages. 2) Een collegegeldverhoging voor studentendie ‘er wel erg lang over doen’ in bachelor of master.
De kaasschaaf
Hoe zal de voorgenomen verschuiving nu feitelijk gaan uitwerken?De eerste component vormt geen investering door accentverlegging ofzwaartepunten. Hij is een greep uit het macrobudget van WO en HBO(plusminus 70 en 120 miljoen per segment) die na de huidigekabinetsperiode teruggeploegd zou gaan worden. De toedeling van diemiddelen is niet gegeven en de dekking ervan moeten de individueleinstellingen zelf maar zien te vinden. Veelgenoemde bron isvermindering van bureaucratie, maar ook daar is beleidsmatig geenverdere invulling of accentuering aan gegeven.
Over overheadreductie gaat OCW separaat in gesprek met HBO enWO, trouwens. Dat staat los van de langstudeerkaasschaaf, zo blijktuit de laatste antwoorden van de bewindsman op vragen naar devisie van premier Rutte op HO-overhead. De €190 miljoen ingreep isdan ook een reguliere korting op het geheel van de investeringen inkennis. Gewoon, omdat tering en nering hier spelen. Eigenlijkindirect dus toch een bijdrage aan de €18 miljard’macrobeleid!’
De consequenties van de langstudeerboete
De tweede component lijkt aanzienlijk veelbelovender. Alleendaar lijkt sprake van een potentiele verschuiving van investeringennaar extra geld voor het primair proces. De repressieve opzet vande langstudeermaatregel biedt ruimte om middelen te verplaatsen van’beboet studeren’ naar additioneel gefinancierd studeren. En datzal wel lukken, lijkt het kabinet te denken. De mens is immers vannature slecht en de geest is willig, maar het vlees is zwak.
De liberale mensheidsoptimisten van D66 vroegen Zijlstra in ditverband naar de denkbare impact van een ander patroon van leren enwerken: wat als de langstudeerders hun leven beteren? Die ‘als dan’gedachte wilde de bewindsman niet in de discussie opvoeren. Jammer,want regeren gaat niet alleen van ‘au’, maar is eigenlijk één groot’als dan’ beslisproces.
Het is ook jammer omdat zo’n ‘als dan’ in het regeerakkoord vanVVD en CDA wel was opgenomen. Immers de inrichting van delangstudeermaatregel ging al uit van een ingecalculeerdgedragseffect onder de studenten: als de regering die boete op telang blijven hangen in het HO zou doorvoeren, dan zal zo’n 25% vandie langstudeerders de biezen pakken. Op die ‘als dan’variant is de ingeboekte €400 miljoen opbrengst gebouwd. Zoals dieook door het CPB was getoetst en nagerekend door ambtelijkFinanciën, zoals dat hoort in een kabinetsformatie.
Reflecteren op het Raad van State advies
Er is bovendien alle reden zo’n ‘als dan’ nog eens te volvoeren,nu het Raad van State advies het wetsvoorstel al voor 50% buitenwerking stelde. En dat zonder noemenswaardig inhoudelijk weerwerkvan de bewindslieden die het regeerakkoord toch hebbenonderschreven. Dat is een fenomeen dat zich in de Haagse politieknog niet zo vaak heeft voorgedaan.
Oud-minister Ritzen zei tegen ScienceGuide bijvoorbeelddat hij er vooralsnog van uit ging, dat het kabinet een advies vande Raad van State gewoon naast zich neer zou leggen, vanwege deafspraak in het regeerakkoord. Dat dit niet gebeurde, geeft aan hoeongebruikelijk en overtuigend de argumentatie van de Staatsradenwas. Heel Den Haag ‘weet’ dat die die het werk is van twee ter zakedan ook zeer doorwrochte leden van het hoge college van staat,oud-formatiesecretaris en rechterhand van Lubbers en De Koning,Hans Borstlap, en oud-onderwijsminster Wim Deetman.
De ‘als dan’ redenering die nu de moeite waard is, sluit aan bijde vraag van Boris van der Ham van D66 in het spoeddebat metminister de Jager. Wat zou er gebeuren als de langstudeerboete echtging werken? Het zou immers toch een goede zaak zijn als ingrepenvan de overheid met een aanzienlijk prijskaartje het beleidseffectbewerkstelligden dat zij beogen? Te goed herinnert men zich nog derecensie uit de OESO-review van het hoger onderwijs in 2006-2007over het OCW-beleid: een veelvoud van detailsturing om de indruk tewekken van activisme en strategie. Het zou mooi zijn als dat onderRutte anders werd.
Langstudeerders of langslapers?
Succes bij de tariefsverhoging voor langstudeerders zoubetekenen dat er veel meer jongeren na hun inschrijving binnen devoorziene het HBO of WO met een diploma weten te voltooien. Dezogeheten langstudeerders zijn immers geen uitvallers of mensen diena een BSA hun studie de rug toekeren. Zij zijn ook geen mensen dieveel en daardoor ook intens studeren zoals de jongeren die meerderestudies tegelijk volgen, of naast hun studie een educatieve masterof een ‘Eerst de Klas’ traject of een internationale stage. Jo
Het verhoopte succes van zo’n collegegeldverhoging zou dusinhouden, dat veel minder studenten lang ingeschreven (willen)staan en met hun studiesucces en rendement ontkomen aan het betalenvan de €3000 extra collegegeld. Ja, ze ontkomen zelfs aan hetbetalen van het reguliere tarief in die jaren, omdat zij met hunBA- of MA-titel al snel succesvol zijn op de arbeidsmarkt na hetvlot behaalde diploma. Overheid en instelling lopen derhalve dieinkomsten mis. Dat is helemaal niet erg. De collectieve opbrengstenvan vlot afgestudeerden zijn jaarlijks een veelvoud van de gemistecollegegelden.
In het geval van dit wetsvoorstel is dit echter wel heelernstig. Die extra collectieve baten worden namelijk nietgeïnvesteerd in kennis en kunde, zoals bijvoorbeeld Angela Merkelwel doet met haar ‘CDA-VVD-kabinet’ van CDU en FDP. Wat hogeschoolen universiteit in ons land op z’n best mogen verwachten is eendoorschuif van de opbrengst van deze collegegeldverhoging na2014-2015. Maar we stelden net vast dat die middelen er slechtskomen als het studiesucces in het HO hardnekkig zorgelijk blijft.Zwakte moet hier kracht leveren.
De paradox van de Top5-ambitie
Anders gezegd: investeringen in de ambitie om conform demotie-Hamer in de Top5 van de kennisnaties te komen, zijnconditioneel. Alleen als HBO en WO er in slagen hun beleid voormeer studiesucces te laten falen, zullen zij de noodzakelijkinvesteringen zien komen om de wereldtop weer bij te halen. Eenmislukt rendementsbeleid zal het meest renderen. Lukt dat namelijkwel dan smelten de langstudeerboetes weg en ontbreekt het OCW aante verschuiven middelen om bijvoorbeeld de extraVeerman-investeringen te doen in profilering op zwaartepunten. Debeloofde extra’s smelten dan meteen ook weg.
Wat betekent dit voor de instellingen de facto? Zij weten dat zesowieso 190 miljoen kwijt zijn, ongeacht hun succes bijstudiesuccesprojecten. Een HBO-collegevoorzitter zei recent tegenScienceGuide: “Bij de eerste opzet zou die korting ons €3miljoen gekost hebben, omdat wij als grote regionale hogeschoolveel succes hebben met ons mentoraat en studiesuccesbeleid. Nu metde kaasschaafoperatie kost het ons €9 miljoen. Zo word je beloondvoor je investeringen in rendement en het succes van jestudenten.”
Als deze €190 miljoen teruggeploegd zullen worden, zal datwaarschijnlijk niet pondspondsgewijs gaan. Dan zou de korting eennog overbodiger bureaucratischer operatie zijn geweest, immers. Hetgeld zal geconcentreerd worden ingezet om zwaartepuntvorming á laVeerman aan te moedigen. Het is dan een bezuiniging op een grootdeel van de opleidingen ter wille van een extra voor een beperktaantal. De bezuiniging is echter niet gerelateerd aan enigeinhoudelijke overweging of aan analyses uit Veerman over plekkenwaar beperking van het aanbod zinvol is. Een gemiste kanskortom.
Ultieme perverse prikkel
De HO-instellingen weten echter nog iets, als de beide Kamershet voorstel ongewijzigd aannemen. De tweede €190 miljoen die henna 2014-2015 uit de besparing zouden toevloeien zijn allerminstzeker. Deze komt uit de opbrengst van de langstudeerboete en hangtdus af van hun eigen falen bij de bevordering van het studiesuccesen het verbeteren van het rendement. Investeringen om de Top5 vande kennisnaties te bereiken zijn afhankelijk gemaakt van devoortgaande bloei van de zesjescultuur en van de attractie van hetcombineren van inschrijving als student met flexibele bijbaantjesen klussen.
Hoe meer studenten de boete zullen betalen en hoe langer zij ditdoen, hoe meer hogescholen en universiteiten hopen te kunnenrekenen op investeringen in hun toekomstige profielen en excellentezwaartepunten. Hoe verder zij afzakken in de internationale indexvan rendement en studiesucces, hoe eerder de kans dat zij kunnendoorstoten naar die Top5 van de wereld. Hoe zwakker hunonderwijsperformance, hoe meer zij hun inkomsten kunnen verhogen.Zo er ooit in het hoger onderwijsbeleid een zuiverder perverseprikkel naar de terminologie van Roel in ’t Veld is geweest, danverslaat deze invulling van de langstudeermaatregel ook dienog.
Om de opbrengst te maximaliseren zouden de instellingeneigenlijk moeten overgaan tot kortstudeerboetes. Al die studentendie vlot en met succes hun diploma behalen vormen immers eenbedreiging voor de noodzakelijke collectieve investeringen.Collegevoorzitters zullen daarom de medezeggenschap, bestuurlijkenevenfuncties, bijbaantjes en projectwerk door studenten de komendejaren met veel vuur gaan aanmoedigen en tijdrovender maken danooit, zo mag je verwachten. Hoe meer langstudeerders hoe meervreugd.
