Volwaardig promoveren als kracht

“Staatssecretaris Halbe Zijlstra kondigt in de regeringsreactieop het rapport van de commissie Veerman wetswijzigingen aan die deinvoering van het bursalenstelsel mogelijk maakt, waarin promovendizullen worden teruggebracht tot bursaal-studenten. Het kabinet énde universiteiten maken daarmee een schadelijkeinschattingsfout. 

Op dit moment behoren Nederlandse promovendi tot de top van deinternationale onderzoekswereld. De basis voor deze kwaliteit ligtin de volwaardige arbeidsrelatie tussen onderzoeker enuniversiteit. Promovendi nemen zichzelf en hun werk serieus. AanNederlandse universiteiten worden zij aangemoedigd te handelen alsvolwaardige en ambitieuze werknemers – dat is de succesvolleDutch Approach. Ze publiceren op grote schaaltijdens hun promotieproject en geven hun proefschrift alspublicatie uit (in tegenstelling tot veel landen metbursalenstelsels). Ze verbeteren zichzelf en hun onderzoek vianeventaken, zoals het geven van onderwijs. En ze voelen zichbetrokken bij de universiteit en de kwaliteit van het primaireproces. 

Kortere promotieduur 

Terugval naar het bursalenstelsel zal promoveren onaantrekkelijkmaken. Nationaal en internationaal toptalent zal kiezen voor anderecarrières of uitwijken naar het buitenland. Het zal tegelijkafbreuk doen aan de huidige volwaardige en kwalitatief hoogwaardigearbeidsethos van jonge onderzoekers. De promotietijd in landen dievaak worden aangehaald voor de promotie van het bursalenstelsel isveel langer dan in Nederland. In de Angelsaksische landen ligt depromotieduur gemiddeld op 7 jaar of langer, in Duitsland op 5,75jaar. In Nederland is de gemiddelde promotieduur slechts 4,9 jaar.Juist de Dutch Approach zorgt voor de hoge kwaliteit,productie en internationale ranking van het Nederlands universitairbestel. 

Volwaardig werk, volwaardige beloning 

Promovendi verrichten dus volwaardig werk. Dit wordt niet alleenop de werkvloer ervaren door promovendi, hun hoogleraren en hunstudenten, maar wordt ook door universiteiten erkend, wanneerbijvoorbeeld wordt gesproken over ‘het leveren van hoogwaardigeresultaten’ en het verstevigen van ‘de positie van onderzoekers opde arbeidsmarkt’ (Instellingsplan Vrije Universiteit2011-2015). De opleidingselementen in promotieprojecten speleneen ondergeschikte rol of zijn juist bedoeld om de uitvoering vanproductieve activiteiten mogelijk te maken (zoals cursussendidactiek, voor het geven van onderwijs door promovendi).Promovendi verrichten dus boven alles werk – goed werk. Ze doenvernieuwend onderzoek, publiceren in journals en boeken, voerenredactiewerk, geven onderwijs, en organiseren workshops enconferenties. 

Dat kan alleen in een volwaardige arbeidsrelatie, met eenbehoorlijke beloning, pensioenopbouw en sociale regelingen voorziekte, werkloosheid, arbeidsongeschiktheid, en zwangerschap. Zoluidde ook het oordeel van de Hoge Raad in de rechtszaak over hetbursalenstelsel waarin de universiteiten werden teruggefloten in2006 en 2009: het afleveren van een proefschrift draagt bij aan deprimaire doelstelling van de universiteit en is een ‘productieveactiviteit’, ofwel volwaardig werk. En bij volwaardig werk hoorteen volwaardige arbeidsrelatie. 

Grote reeks kostenposten 

Het belangrijkste argument voor de invoering van hetbursalenstelsel is de hoop van Nederlandse universitairebestuurders dat het bursalenstelsel goedkoper zal blijken te zijn.Dit is een onbewezen stelling. De kwalitatief hoogwaardigewerknemer die zich naast onderzoek inzet voor alle genoemdewerkzaamheden die de academie laten draaien, wordt ingeruild vooreen promotiestudent die – met recht – veel en kostbaar onderwijszal eisen en zich verder als een solist zal richten op zijnonderzoek. De promotiebonus van 90.000 euro zal spoedig wordenafgeschaft. Tegelijkertijd zullen juist dure contracten moetenworden afgesloten om het onderwijs over te nemen, maar ook voor alhet andere vroegere promovendiwerk: begeleiden van studenten,redigeren van journals, organiseren van workshops en congressen,enzovoort. Een onoverzichtelijke, maar grote reeks kostenposten,die zal worden afgewenteld op de universitaire organisatie, en dekosten van het bursalenstelsel opdrijven. 

Bestuurders zullen zich dan te laat realiseren dat zij zich tegemakkelijk hebben laten misleiden door een oppervlakkigeredenering, waarin te snel wordt gedacht dat internationaalklinkende oplossingen zullen leiden tot efficiëntie en kwaliteit.Maar wees gewaarschuwd, niets is minder waar. Het bursalenstelselis niet goedkoper, het doet afbreuk aan de kwaliteit en zal deNederlandse universiteit slechter positioneren in de internationalekennisstrijd. Het is dus tijd om de krachten van de huidige aanpakte waarderen – en tijd om te kijken wat juist daarbinnen teverbeteren valt.” 

Matthias van Rossum 

Van Rossum is promovendus Geschiedenis aan de Vrijeuniversiteit. Tevens is hij Bestuurslid ProVU, Lid OndernemingsraadVU en Lid Programmacommissie Graduate Onderwijs VU.