Op bezoek bij Lomonosov
“Het universitaire hoofdgebouw, het grootste dat je ooit gezienhebt, straalt schijnbaar dichtbij als een lichtend baken jetegemoet. Als je er na ruim een kwartier lopen eindelijk voorstaat, zie je pas echt hoe ontzagwekkend het is. De MoskouseStaatsuniversiteit, genoemd naar M.V. Lomonosov. Kortweg MSU.
Kun je het je voorstellen, dat je in Nijmegen uit de treinstapt, een tiental metershoge standbeelden van wetenschapperspasseert en vervolgens de campus oploopt van de NijmeegseStaatsuniversiteit, geheten Sir Th. More? Dit verschil verbeeldt deandere wetenschapsbeoefening in Rusland dan die in Nederland. Daarhebben de wetenschap en de wetenschapper veel aanzien maar betaalthet onderzoek erg slecht. In Nederland is de wetenschap sterktoepassingsgericht en bezwijkt een hoogleraar bijna onderpublicatie- en administratieve druk. Dat eerste vanwege het gebrekaan academische vrijheid. Als je niet publiceert, stel je nietsvoor. Dat tweede vanwege gebrek aan ondersteunend personeel.
Hoe verklaren we deze verschillen?
Hoe komt dat? Allereerst is er een belangrijke historischeoorzaak. In de Sovjet-tijd was er grote behoefte aan knappe koppenom het land te industrialiseren. De output van de toenmaligepropagandamachine zit nog diep geworteld in de maatschappij. Eenwetenschapper had aanzien. Zo wordt bijvoorbeeld het verzamelen vanmeetgegevens die we in Nederland al lang niet meer interessantvinden, maar wel nodig hebben, een Belangrijke WetenschappelijkeTaak. Onder studenten en sommige wetenschappers heerst hetplichtsbesef dat men het land verder helpt door zichzelf teontwikkelen en onderzoek te doen. Het is een roeping: heb je eengoed stel hersens, dan moet je wel.
Ten tweede is het in Rusland vrij makkelijk om een vasteaanstelling te krijgen. Wetenschappers worden nauwelijks betaald envoor apparatuur is men afhankelijk van grants. In vaste aanstellingworden wetenschappers in Rusland nauwelijks ontslagen. Dit leidtertoe dat een wetenschapper hier vrijer is om zijn onderwerpen entempo te kiezen. Publicatiecijfers zijn immers minder van invloedop het baanperspectief.
Ten derde is studeren in Rusland voor de elite. Ter illustratie:MSU, de grootste en beste universiteit van Rusland telt slechtstwee keer zo veel studenten als de provinciale Radboud UniversiteitNijmegen. Rusland telt 8,6 maal zo veel inwoners als Nederland enin Moskou wonen 70 maal meer mensen dan in Nijmegen. Hogeronderwijs is voor Nederlanders nogal gewoon geworden. En dat isniet zo gek als 47% van de beroepsbevolking hoger opgeleid is.
Wat is de ware status van de Russischewetenschap?
De bezoldiging van de Russische wetenschapper is abominabellaag: een universitair docent kan niet rondkomen zonder een tweedebaan of een partner die meer verdient. Mijn eigen wetenschappelijkbegeleider woont om deze reden nog bij zijn moeder, samen met zijnvrouw en tweejarige zoontje. Tevens komt onderzoeksgeld vakerniet dan wel op de juiste plek terecht vanwege zichzelf verrijkendebestuurders. Ten slotte is, conform het cliché, de bureaucratischerompslomp in Rusland een veelvoud van die in Nederland.
Je ziet dit terug in ieder aspect van het leven. Een voorbeeld:om een PhD-titel te verkrijgen moet je, naast het schrijven enverdedigen van een dissertatie, tien verschillende bureaus langs omeen stempel en een handtekening te halen. Het begrip ‘bureau’ isruim op te vatten in Moskou. Daar vallen zowel de secretaresse vande afdeling waar je bent afgestudeerd, de universiteitsbibliotheek,de lokale afdeling van de gewapende strijdkrachten, als destudentenvakbond onder.
Deze drie redenen zijn voor veel talentvolle wetenschappers,jong en oud, reden om hun biezen te pakken. Ik voorzie dan ook datde beoefening van de (fundamentele) Russische wetenschap nog maareen kort leven beschoren is. Enkel een-tweetjes met hetbedrijfsleven zijn straks nog levensvatbaar. Veel Russischestudenten en wetenschappers zijn zich bewust van het belang vanfundamenteel onderzoek voor de wetenschappelijke vooruitgang. DeRussische bestuurders hebben helaas alleen oog voor hun eigenportemonnee.
Zo kijkt niemand meer op van de nieuwe woonetage die de rectorvan MSU heeft ontvangen, toen met de bouw van de nieuwe bibliotheekeen grote lap campusgrond van eigenaar veranderde. Saillant detail:die nieuwe bibliotheek had tot een jaar geleden nog geen boek, maarstaat er al vijf jaar.
Wat kunnen we van Rusland leren?
We mogen ontzag te hebben voor onze geschiedenis en onzeverworvenheden in termen van toponderwijs en topwetenschapkoesteren en zelfs vereren. Het is een waar huzarenstukje dat onsland na de oorlog op dit gebied geleverd heeft. Het getuigt van eenvooruitziende blik van onze wederopbouwers en latere staatsliedenom in te zetten op kennis.
Dit is een les die ik graag aan onze huidige regering zoumeegeven: met alle plezier zou ik de leden van het kabinetrondleiden op het terrein hier in Moskou op de Staatsuniversiteiten ze vertellen over die grote geleerden die Rusland hebbenopgebouwd en door hun kennis hebben gezorgd dat het Russische volkte eten had, terwijl demagogen zich blind staarden op oorlog, staalen macht. Wellicht inspireert het hen om eens na te denken over deNederlandse wetenschap.
Nederland kan wel wat wetenschappelijke idolen gebruiken. Wijhebben een scala aan Nobelprijswinnaars. Maar wie kent hun namen?Je bewust zijn van voorgangers als Heike Kamerlingh Onnes, TobiasAsser en Andre Geim werkt zeer inspirerend! Dit leidt er wellichtook toe dat Nederlandse studenten meer uitdagingen aangaan, zelfkansen creëren en verantwoordelijken erop aanspreken als deze nietvoldoende uitdaging verschaffen. Toegankelijk wetenschappelijkonderwijs is immers een privilege, dat ook morele verplichtingenmet zich meebrengt.
Waarom is dit zo belangrijk?
We zijn een van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Van dehoogontwikkelde, vergelijkbare landen streeft alleen Zuid-Korea onswat dat betreft voorbij. Als gevolg hiervan zijn slimme diensten deenige producten die we op lange termijn internationaal nog afkunnen zetten. Onderwijs is van essentieel belang als we ons niveauvan welvaart willen handhaven.
Wanneer we niet willen dat onze wetenschap op korte termijn eenRussische toekomst krijgt, zullen we moeten blijven investeren enniet alleen naar het bedrijfsleven moeten kijken voor financiering.Nu is het in ons land nog op orde, in vergelijking met Rusland,maar met de aanstaande bezuinigingen wil ik liever niet zien waarhet schip strandt.
Jonas Sweep
Jonas is student natuurkunde aan de Radboud UniversiteitNijmegen en doet zijn afstudeerstage aan de MoskouseStaatsuniversiteit
