De fall out van het HBO

Nieuws | de redactie

3 mei 2011 | Het Fukushima van de hogescholen gaat nog lang stralingsschade achterlaten. Waar vallen de ergste slachtoffers van de - de facto slechts enkele tientallen vastgestelde – diplomaflops? Waarom zullen de universiteiten bloeden moeten en Halbe Zijlstra zich in de handen wrijven? Valt de HBO-raad nu uit elkaar, bovendien?

Net als een ontploffing à la Tsjernobyl  – nu precies 25jaar geleden – is het inspectierapport over deHBO-afstudeertrajecten vooral gevaarlijk door de besmettingspaniekver buiten ‘het rampgebied’. Ter plekke vallen enkele tientallentragische slachtoffers – vooral onder de heldhaftige redders vanhet eerste uur – maar nadien worden primair ongrijpbaarstatistische stralingsdoden berekend. En een hele regio wordtontvolkt als gevarengebied waar de geigerteller vervaarlijkbliepjes afgeeft.

Veerman het slachtoffer

Nu de rook optrekt na explosies in enkeleHBO-reactorgebouwen kan feitelijke schade opgemeten worden.Het eerste debacle zal zich niet bij Inholland ofHBO-breed voltrekken. Grootste slachtoffers is ‘Veerman’. Hetzo bejubelde rapport raakte op 28 april in één dag zijn financiëlevisie kwijt – dankzij het advies van de 3 kennistoppers – als ook hethart van zijn analyse van de toekomstige ontwikkeling van het HBO,de sector waar 2/3 van het hoger onderwijs studeert.

Want volgens Veerman moest het HBO maximaal gaan differentiërenen ook nog fors expanderen om het WO te verlossen van ‘ongewenste’VWO’ers met te weinig academische attitudes. Naast bachelorsmoesten de hogescholen nog veel meer HO-graden gaan produceren: ADop hbo-niveau, ‘community college’ uitstroom  samen met ROC’s,LLL-afsluitingen met bedrijven en professies en masters voor metname de WO-mijdende vwo’ers. Niemand acht het HBO hier nugeloofwaardig toe in staat, terecht of niet.

Al lastig genoeg

Zelfs de HBO-raad niet. Deze besloot op zijn ALV donderdag 28april tot het inzetten op een zeer ‘compacte Veermanagenda’, zoalsvoorzitter Ter Horst al in gesprek metScienceGuide dreigde te doen bij te weinig geld vanuitOCW. “We gaan volledig voor de basiskwaliteit van de bachelor,”zegt een oude rot die aan dat beraad deelnam.

“Laten we daar nou maar goed in zijn, dat eerst maar overtuigendbewijzen. Dat blijkt al lastig genoeg, hè? Al dat andere laten wevoor wat het is, we concentreren ons maar beter op waar we wél voorbekostigd worden.” Feitelijk neemt heel het HBO denoodgreep-strategie van Inholland over: men stopt met alles watonbetaalbaar of kwestieus lijkt voorlopig. De inspectie prijst voorzitter Doekle Terpstra zelfs voordie koers, dus ook dat pleit hiervoor.

Dat zet echter direct grote spanning op de sterkgedifferentieerde HBO-branche, waarin zeer onderscheidenhogescholen hun gezamenlijkheid verdedigen en uitdiepen. Nogal wathogescholen zijn namelijk kwalitatief zo sterk, dat zij voor huntoekomst juist een scherp en hoogwaardig profiel willen gaanrealiseren. Sommigen van hen trekken nu al grote aantallen VWO’ersen LLL-deelnemers uit de verwante professies en of uitdenominatieve en regionale partners in het onderwijs enbedrijfsleven.

Vaak betreft het monosectorale of denominatief herkenbarehogescholen als de NHTV, confessionele lerarenopleidingen,kunsthogescholen, hotelscholen en dergelijke. Voor hen wordt eenverblijf binnen de HBO-raad nu in toenemende mate eenimagobelasting, zo erkennen collegevoorzitters in deze kringentegenover ScienceGuide. Hun strategie wordt bovendienondermijnd door de ‘bachelor-concentratie’ die in de ‘compacteVeerman’ opzet van hun koepel nu als reddingsboei werd uitgeworpen.Voor hen geldt immers, dat zij toekomstperspectiefhebben als zijjuist niet strikt bacheloronderwijs aan gaan bieden.

Klap voor de universiteiten

De teloorgang van ‘Veerman’ door  het HBO-debacle gaat ookde universiteiten opbreken. Hun muisstille opstelling dezer dagenkon weleens een niet zo handige tactiek blijken. Immers, decapaciteitsbekostiging zijn zij inmiddels kwijt nu Dijkgraaf c.s.daar korte metten mee maakte. En dus kunnen zij niet intern gaaninvesteren met de middelen die zij ‘overhouden’ als zij gaankrimpen naar klein maar fijn instituten voor primairR&D-gezinde studenten uit het VWO.

Sterker nog, het WO krijgt te maken met een versnelde toestroomvan nieuwe, niet academisch gemotiveerde studenten:’VWO-vluchtelingen’ die dit voorjaar afzien van HBO-instroom endoorstromende HBO-studenten, die liever met langstudeerboete eenvolwaardig diploma buffelen dan stralingsslachtoffer worden van hetHO-Fukushima. Die €3000 collegegeldboete verdienen zijn bij wijzevan spreken in een jaar terug zodra zij als praktisch gerichteHBO’ers met WO-diploma de arbeidsmarkt betreden.

De universiteiten zullen dus het omgekeerde bereiken van hunstrategie bij de omarming van ‘Veerman’ een jaar geleden: meerstudenten, meer HBO’ers, minder geld, minder speelruimte voorprofilering, meer sturing van bovenaf door sectorplannen en eenassertiever OCW. WO en HBO zullen namelijk nu zeker met minder geldrekening moeten houden. 

De scepsis van Zijlstra

Waarom? Omdat de politieke positie van de staatssecretarisonverwacht anzienlijk versterkt is tegenover de koepels en deinstellingen. Halbe Zijlstra ziet na de bijna nederlaag bij delangstudeerders zijn post-Veerman strategie ineens volledig slagen.Niemand in het parlement of in ‘de polder’ gaat nu pleiten voor hetbeloven van extra of meer geld aan het HBO om profilering ofdifferentiatie in te vullen.

Eerst zal men de opbrengst willen inboeken van de sanering vanopleidingen die onder de maat blijken. Dan zal men de colleges vanbestuur en de HBO-raad willen dwingen zich à la Inholland teconcentreren op aanbod dat kwalitatief levensvatbaar is. Diestrategie zal aangejaagd worden door de sectorplannenopzet van ‘de3’. Levert dit niet genoeg op extra financiële ruimte op doorinterne efficiency, dan kan op termijn wellicht geïnvesteerd wordenin het wél goede aanbod, op advies van desectorplan/profielcommissies. Maar eerder niet.

Zijlstra’s lijn uit het regeerakkoord van een sceptisch‘show me’ beleid blijkt nu door de omstandigheden middenin de roos. Hij zal de universiteiten daarbij niet minder sceptischbenaderen, al zal zijn toon naar hen iets minder scherp klinken. Deuniversiteiten hoeven buiten OCW niet op veel support terekenen in het Haagse voor een volstrekt andere benadering danhet HBO.

Waarschuwen voor irrationaliteit

Ter linkerzijde wilde men in 2009-2010 ook al niet extrainvesteren in hoger onderwijs, tenzij de studenten zouden inleverendoor hun beurzen op te geven onder de vlag van een sociaalleenstelsel. Minister Bos van Financiën kwam zelfs met eenherberekening van het OECD-gemiddelde van kennisuitgaven dieaantonen moest dat in ons land extra’s eigenlijk overbodig enonwenselijk waren in crisistijd.

Minister Plasterk vond de financiële impulsen à la Obamaen Merkel tegenover ScienceGuide zelfs irrationeel en voorbarig.”Ik wil waarschuwen tegen de irrationaliteit om nu ineens allerleidingen te gaan stimuleren.”  Zowel hierbij als bijhet SF-beleid was en is die PvdA-opvatting ook de lijn van deVVD, zo zal de voormalige rechterhand van Wouter Bos deuniversiteiten kunnen uitleggen, nu hij dezer dagen bij de VSNU indienst treedt.

Voor een de facto minderheidskabinet van VVD en CDA is dezesituatie dan ook best comfortabel. Halbe Zijlstra kan nu de factode beleidslijn van Wouter Bos en Ronald Plasterk naar de geestuitvoeren. En hoe dat mogelijk werd? Uiteindelijk met dank aanzijn partijgenoot Geert Dales.