Een dappere nieuwe wereld
‘Oude bestuurders’ Marco Pastors (lid gemeenteraad Rotterdam), Ronald Plasterk (ex-OCW-minister en PvdA Tweede Kamerlid), NellyFrijda (actrice en voormalig lid van de gemeenteraad Amsterdam) kwamen samen met 21 ‘jonge denkers’ om over hun visie van de toekomst van Nederland te discussiëren. De kredietcrisis, demografische veranderingen – autochtoon-allochtoon, jong-oud, rijk-arm – en de social media revolutie dwingen tot een nieuwe aanpak.
In het volgende essay geeft Farid Tabarki, onder meer lidvan de ScienceGuide redactieraad, zijn visie over hoe individualisme een nieuwe vorm van samenleving kan ondersteunen. (Lees hier ook het verhaal over zijn recente reis naar het allerminst individualistische Noord Korea, met unieke foto’s van ter plekke)
Van Vadertje Staat naar radicale decentralisatie
“We zijn in de afgelopen eeuwen steeds meer centraal gaan sturen en dat was nodig ook. De staat en internationale organisatie als bronnen van gezag zullen niet verdwijnen, maar ze kunnen het niet langer alleen. Veel dingen zullen we radicaal anders moeten organiseren. De wijk regelt zelf het ophalen van de vuilnis en iedere woning is energieleverancier. Dat is het adagium van de komende tien jaar: radicale decentralisatie.
Zon en vuilnis
China is begonnen met het aanleggen van uitgestrekte velden met zonnepanelen in de Gobi-woestijn, op de bekende manier van dóórpakken, gestuurd vanuit Beijing. De EU heeft na de toetreding van tien landen tegelijk in 2004 de smaak te pakken en maakt zich op om na Slovenië de rest van voormalig Joegoslavië in te lijven(Kroatië, Bosnië en Herzegovina, Servië, Montenegro, Kosovo enMacedonië).
De rol van het grootschalige gezag is dus verre van uitgespeeld. Toch is een andere trend tekenender voor het tweede decennium van deze eeuw: radicale decentralisatie, het op zeer kleine schaal organiseren van het algemeen belang. De schaal varieert en komt uit op het individu. Het individualisme is tegenwoordig geen populair begrip en roept beelden op van zichzelf verrijkende bankiers. Dat is eenzijdig.
Dat we dankzij het hoge opleidingsniveau van de Nederlandse bevolking en de voortschrijdende technologische ontwikkelingen steeds meer in staat zijn om zelf ons leven vorm te geven, brengt geweldige voordelen met zich mee voor zowel het individu als de samenleving. Het zal wel even wennen zijn voor bureaucraten en bestuurders. In de komende tien jaar zullen ze zich moeten aanpassen of afhaken.
Radicale decentralisatie wordt mogelijk gemaakt door de technologische ontwikkelingen van de afgelopen twintig jaar en een steeds hoger opgeleide bevolking. Omdat we nu zowel intellectueel als praktisch in staat zijn een groot deel van ons leven zelf vorm te geven, verwachten we dit ook van de dienstverleners waarmee we dagelijks te maken hebben. Daarbij maakt het niet uit of het woningcorporaties, banken of gemeenten betreft. We verwachten van al deze aanbieders dat ze snel, efficiënt en klantgericht functioneren. Doen ze dit niet, dan gaan we het zelf regelen. Waarom? Omdat dat kan!
Een sprekend voorbeeld hiervan komt uit Engeland. Daar regelt een aantal wijken het ophalen van de vuilnis inmiddels zelf. De mensen waren ontevreden over de frequentie en de kwaliteit van de gemeentelijke dienst. Als de wijk dan al een Facebook-pagina heeft, zijn de bewoners snel te organiseren en is zo’n initiatief in eenhandomdraai geregeld. De gemeente betaalt 75 procent van de kosten die ze anders zelf had gehad en de bewoners van de wijk kopen de dienst in bij een private partij. Iedereen heeft er baat bij: de gemeente is goedkoper uit en de bewoners zijn nu zelfverantwoordelijk voor iets waarover anders altijd wordt geklaagd. De netto-opbrengst: waarschijnlijk minder gezeur over de politieken meer saamhorigheid binnen de wijk.
Ook in Nederland zitten we niet stil en zorgen technologische ontwikkelingen voor een betere verdeling van verantwoordelijkheden tussen burger en overheid. De gemeente Eindhoven maakt sinds dit jaar gebruik van de iPhone-applicatie BuitenBeter. Een klacht overrommel op straat of een lantaarnpaal die het niet doet, is met deze applicatie makkelijk om te zetten in actie. Via de iPhone zet de melder de klacht op de foto waarna met één druk op de knop niet alleen de klacht, maar ook de exacte locatie wordt doorgegeven. De iPhone maakt van de overheid geen Big Brother, maar van de individuele burgers Little Brothers.
Internet speelt in deze ontwikkeling een centrale rol: sociale media bieden mogelijkheden tot zelforganisatie en door de groeiende mobiele toegang tot internet kunnen we actie ondernemen. Diensten die vroeger alleen centraal te organiseren waren, komen nu terugbij degenen die verantwoordelijkheid willen en kunnen nemen voor het leven dat ze leiden. Dit zien we bijvoorbeeld ook terug in hoe mensen in toenemende mate hun werknemerschap invullen.
Hup met de hub
Dankzij onder andere de opkomst van internet en de diensteneconomie werken steeds meer werknemers een dag in de week thuis. Omdat daarnaast steeds meer Nederlanders kiezen voor het zelfstandig ondernemerschap, zijn woonhuizen tegenwoordig ook steeds vaker een half kantoor. Best leuk en aardig, dat ondernemen op de zolderkamer of die ene dag in de week uitzicht op de vaat, maar de mens is en blijft een sociaal dier en zoekt toch liever de groep op.
Het ontstaan van de zogeheten hub is daarvan het resultaat: een kantoor voor kleine bedrijven en freelancers die elkaar willen inspireren, of elkaar in elk geval tegenkomen bij de koffieautomaat. Het is nu eenmaal leuker om met andere mensen samen te werken dan als éénpitter te verpieteren met je laptop achter de geraniums. Een plek in de wijk waar je je laptop kunt openklappen, waar een fijne cappuccino te krijgen is en mogelijke businesspartners rondlopen – dat is de aantrekkingskracht van een hub. Aangezien men nu juist af en toe thuis werkt vanwege de reistijden, zou er in elke wijk een hub moeten zijn.
Een woningcorporatie kan prima in deze behoefte voorzien. En bankfilialen die vanwege de opkomst van het internetbankieren overbodig zijn geworden, hebben op zo’n manier een tweede leven. De diensten die tot een aantal jaar geleden alleen in het bankfiliaal werden geleverd, zijn tegenwoordig internet-only. Prettig om zo de kosten te drukken, maar het contact met de klant schiet er op deze manier wel bij in. Bankfilialen die anders worden gesloten, zijn prima in te richten als hub. Klanten en potentiële klanten van de bank werken hier een dag (of twee) en beleggen er ook hun vergaderingen. Mochten er tijdens het werk projecten ontstaan waarbij financieel advies of financiële assistentie nodig is, dan hoef je als initiatiefnemer niet lang te zoeken.
Energie
Een van de sectoren die de komende tien jaar met radicale decentralisatie te maken krijgen, is de energiesector. Lange tijd was het logisch en nuttig om energie centraal op te wekken en we hebben de gloeilamp om het vervolgens te verspreiden. Hierdoor konden iets te vroeg afgeschreven de kolenkachels de deur uit. Nog steeds is een centraal elektriciteitsnet handig, maar overtien jaar is het beter als de voeding daarvan niet meer centraal wordt geproduceerd. Dan zijn door de opmars van de zonneceltechnologie onze huizen de voornaamste energieproducenten geworden in de vorm van zonnecellen op de daken en in de ramen. De meer dan zeven miljoen huizen in Nederland produceren straks in combinatie met windmolens en biomassa-technologie de energie die nodig is voor onze huizen, onze auto’s en onze industrie. We hebbende gloeilamp dus eigenlijk net iets te vroeg afgeschreven.
Aangezien woningcorporaties – daar zijn ze weer – bijna tweeëneenhalf miljoen woningen in hun bezit hebben, zijn zij dus in potentie over tien jaar de grootste energieproducenten van Nederland. Een wakker Tweede Kamerlid moet nog wel met eenmotie komen: woningcorporaties mogen zich op dit moment uitsluitend bezighouden met de volkshuisvesting.
Dat houdt onder meer in dat zij woningen (laten) bouwen of aankopen en vervolgens deze woningen beheren, verhuren of verkopen.Je zou misschien kunnen stellen dat het plaatsen van zonnecellen onder beheer valt, maar het gaat om enorme investeringen. Het is niet zo vreemd dat veel corporaties koudwatervrees hebben. Slimme huizenbezitters zijn al aan de slag gegaan. Al die slapende Verenigingen van Eigenaren zijn over een aantal jaar klaarwakker.Er is geld te verdienen met het huis dat men bewoont, door decentraal energie op te wekken en die vervolgens te verkopen aan het centrale net – radicale decentralisatie in optima forma!
Doe-het-zelf
De maatschappelijke gevolgen van verregaande decentralisering zijn groot. De huidige generatie jonge burgers is opgegroeid in eensamenleving waarin meelopen in een demonstratie of lid worden vaneen politieke jongerenorganisatie of vakbond niet langer een belangrijke politieke daad is. Het is veel interessanter om zelf iets te veranderen dan om je over te leveren aan een organisatiewaar je geen of weinig invloed op hebt.
De duizend beslissingen die we elke dag nemen, geven de samenleving vorm. Wanneer we deze beslissingen ten goede aan-wenden, zijn we pas echt revolutionair bezig. Do it yourself, oftewel: zélf kleine en grote problematiek aanpakken is de manier waarop de toekomstige volwassen generaties hun burgerschap gaan invullen.
Daar komt bij dat de burger van de toekomst met een goedidee, het netwerk en de middelen meer dan ooit snel een grote impact op de samenleving kan hebben. Hiervoor is het noodzakelijk commerciële en maatschappelijke belangen te combineren in een nieuwe manier van ‘publiek zakendoen’. Daarbij zetten we nieuwe inzichten en technieken in om de problemen van nu op radicale wij ze om te zetten in de kansen van morgen.
Zo’n bottom-up benadering haalt het beste uit burgers en is een van de meest ’empowerende’ krachten van de toekomst. Een groter contrast met de vorige eeuw is bijna niet mogelijk. Was de twintigste eeuw nog top-down, de eenentwintigste eeuw is behalve bottom-up ook horizontaal: voor de belangenorganisatie komt het net- werk in de plaats, de macht van de groep wordt de kracht van individuele connecties. Het aantal daarvan is interessant, maar belangrijker nog zijn kwaliteit-hoe goed weetje je tot een ander te verhouden? – en diversiteit – hoe vergroot jij met jouw netwerk dat van je connecties?
De meeste connecties zijn lokaal, net als nu, maar de rest van de wereld is nooit meer dan drie connecties van je verwijderd.Hyperlokaal en mondiaal gaan hand in hand. Grote kans dat er voorde milieubeweging die zich over een aantal jaar in ieder geval niet meer druk hoeft te maken over schone energie, straks meer geld bij dit soort netwerken valt te halen dan bij de overheid.
De vraag is echter of het daar nog wel om gaat. Van energieschaarste gaan we naar voedsel- en ruimteschaarste, en ronddeze nieuwe thema’s zal de milieubeweging zich organiseren. Dit kan zij doen door al de wijken die geld verdienen met het verkopen van energie te adviseren over hoe zij zelf hun voedsel lokaal kunnen produceren. Je moet wát met je geld, en investeren in tomaten uit de eigen wijk wordt dan opeens heel erg interessant. De milieubeweging stroopt de mouwen op, brengt lokaal en mondiaal netwerken van mensen en organisaties samen en gaat aan de slag met het realiseren van haar idealen.
Er zijn trouwens wel meer instituties die de mouwen moeten gaan opstropen. Een belangrijke voorwaarde voor het nemen van eeninitiatief op welk niveau dan ook, is kennis. Om kennis te verwerven, is transparantie vereist. Dat bewoners in Engeland de handen ineenslaan en zelf hun vuilnis laten ophalen, komt onder andere omdat ze inzicht hadden in de kosten die de gemeente maakte voor deze dienst.
Zowel Engeland als de Verenigde Staten zijn in een aantal opzichten radicaal transparant. Of het nu gaat om de kosten die de overheid maakt, om misdaden die zijn gepleegd of om door de lokale overheid afgegeven vergunningen – het is allemaal op internet te vinden.
Kennis is macht, dus burgers en ondernemers worden machtiger van transparantie. Het stelt mensen in staat in actie te komen omdat ze denken dat het beter kan: goedkoper, mensvriendelijker, duurzamer – of welk belang ze ook maar nastreven. Laat dit nu precies zijn waarop radicale decentralisatie is gebaseerd.
De Nederlandse samenleving laat zich niet meer vangen in het web van institutionele arrangementen die de afgelopen honderd jaar zijn geweven. We zijn consumenten, burgers, ondernemers, werknemers en nog veel meer. Vanuit al die rollen weten we het beter. Laten we die eigenwijsheid omzetten in actie. Zet de consument, de burger, de ondernemer of de werknemer achter het stuur en start de motor.Dat is in ons algemeen belang.
Farid Tabarki is oprichter en directeur van Studio Zeitgeist
