Calvijn, de Franse literator
Van den Hemel, literatuurwetenschapper aan de Universiteit vanAmsterdam, verbaasde zich over het fantasierijke Frans waarinCalvijn de Institutie schreef en besloot te onderzoeken hoe de tweeidentiteiten van de theoloog samenkomen in diens magnum opus DeInstitutie uit 1559. Calvijn wordt vaak beschreven als eenkrachtig, systematisch denker. Dit idee speelt een rol in zoweltheologische, historische als politieke interpretaties van zijnwerk.
Dynamiek in plaats van starheid
Als gevolg daarvan wordt de Geneefse – maar van oorsprong Franse- naamgever van het Calvinisme regelmatig beschouwd als en soortfundamentalist. Maar volgens Van den Hemel is juist een van debelangrijkste aspecten van fundamentalisme – strikt vasthouden aanbepaalde grondbeginselen – niet terug te vinden in dat grote boek.Vanuit literair oogpunt is de tekst zelfs op belangrijke momentendynamisch.
Calvijn haalt zekerheid in zijn werk telkens weer onderuit. Datlaat zien dat hij tijdens het schrijven niet zozeer systematischzijn punt uiteenzette, maar de vorm van zijn tekst inzette om delezer op het verkeerde been te zetten. Deze literaire dimensie vanCalvijns theologie is volgens Van den Hemel verbonden met de inhoudvan het werk, waarin de mens gewaarschuwd wordt niet te veel in deeigen capaciteiten te geloven.
Een voorbeeld van de dynamiek in Calvijns werk is zijnuiteenzetting over het bestaan van de aangeboren kennis van God. DeReformator poneert eerst de veel aangehangen stelling, dataangeboren kennis van God bestaat, om deze vervolgens onderuit tehalen: “Zoals echter de ervaring getuigt, dat in allen van Godswegeeen kiem van godsdienst is gelegd, zo wordt er ternauwernood één opde honderd gevonden, die die ontvangen kiem in zijn hart koestert,niemand echter in wie zij rijpt: laat staan dat te zijner tijdvrucht gezien wordt.” Het is een typisch protestants realisme waarwe het mee kunnen doen.
Zelf leren nadenken
Calvijn zet hiermee lezers in beweging en dwingt ze om zelf nate denken. De gelovige die zelfverzekerd is over zijn eigen geloofwordt indringend aangesproken. Ben je wel zo vroom als jijzelf denkt van jezelf? Waar blijkt dat uit? Op deze manierverzet de tekst zich tegen fundamentalistische interpretaties. Vanden Hemel pleit ervoor om meer vroegmoderne werken vanuit literairoogpunt te bestuderen, om zo tot een nieuwe benadering vanhistorische teksten te komen.
Hierbij is het voor Van den Hemel niet van belang of dezeteksten religieus zijn, maar of zij dynamiek mogelijkmaken dan wel juist een onbetwijfelbaar fundament geven.Dat kan een bijdrage leveren aan de geschiedschrijving en hetdefiniëren van wortels van belangrijke begrippen zoals secularisme,fundamentalisme en de culturele impact van het Calvinisme inNederland.
