Renaissance muziek verrijkt

Nieuws | de redactie

11 juli 2011 | Joosken Vanderweyden? Was dat de volkse naam van de grootste componist tijdens de Renaissance in de Nederlanden? Josquin des Prez (c. 1450-1521) kreeg wereldfaam, toen en ook in onze tijd weer. Maar wat componeerde hij nu ‘zelf’? En waarom doet dat er toe? Met de nieuwste technologie en de Verrijkte Publicatie aanpak van Surf komt zijn werk meer dan ooit tot leven.

Josquin componeerde veel en voor iedereen die wilde betalen, eenHollander dus. Hij was kunstenaar en dat was waar het hem om ging.Een nieuw fenomeen en een nieuw soort werknemer deden zo hunintrede in de Europese muziekcultuur. Tot Josquins opdrachtgeversen mecenassen behoorden de Dom van Milaan, de Sforza’s die overMilaan heersten, de Paus, de hertog van Condé, Lodewijk XII vanFrankrijk en de kunstminnende familie d’Este die heerste overFerrara. Chiquer en rijker was er in het Europa van toen niet.

Fan Maarten Luther

Maar ook Luther staat bekend als een fan van Josquin. Die vonddat hij de meester was over de tonen die hij dichtte in plaats vanandersom, een veelzeggende gedachte, juist toen. Tientallen missen, meer dan 100 motetten en velemadrigalen, lichtere koorwerkjes, liederen en chansons als ‘Adieu, mes amours’.

Voor staatssecretaris Zijlstra schreef hij een liedover ernstig achterstallige investeringen in de kunst. Of speelde die hoopop mecenaat eerder bij zijn lied ‘A faute d’argent’ (Bijgebrek aan geld)? Josquins werk is in vele bundels-handschriften en ook sommige van de eerste gedrukte bundels-terug.Maar wat daarvan is nou echt van hem? Dat is de vraag die wijin onze tijd zijn gaan stellen.

De musicologen zijn onderling verdeeld over welke compositiesvan de beroemde 16e-eeuwse componist echt van hem zijn. Welke wel?Welke niet? Net als in het Rembrandt-project botsen ambachtelijkevisies en tradities van destijds op de eis van ‘originaliteit’ en’authenticiteit’ van na de Sturm und Drang en de Romantiek. Danmoet je dus kiezen én doorgaan met onderzoek naar het hoe en hetwat en waarom.

Composities waarover in onze kaders van oorspronkelijkheid geenzekerheid  bestaat dat ze ‘van Josquin’ zijn, ontbreken in deNew Josquin Edition. Juist deze ontbrekende muziekstukken zijnbelangrijk voor verder onderzoek. Het CMME(Computerized Mensural Music Editing) project van de UU maaktveertig van deze muziekstukken – zowel de partituren, transcriptiesvan varianten als wetenschappelijke inleidingen – toegankelijk als een Verrijkte Publicatie, met behulp van denieuwste eScience mogelijkheden van Surf.

Dynamiek en verrijking

Het publiceren van muziekstukken uit de Renaissance is – zelfsin een digitaal medium – complex. Belangrijk onderdeel van dehistorische muziekwetenschap is het vertalen van oude muziekstukkennaar hedendaags begrijpelijke partituren. Traditioneel wordt departituur apart aangeboden van de wetenschappelijke verantwoordingvan de interpretatie van dit historisch materiaal. Maar in deVerrijkte Publicaties van het CMME Project worden deze onderdelendynamisch gekoppeld.

De Verrijkte Publicatie geeft musicologen de mogelijkheid dezecomplexiteit op een betekenisvolle manier weer te geven. Het kunnenaangeven van de relaties tussen de partituren, transcripties entoelichtingen is belangrijk, vertellen Theodor Dumitrescu en Marnixvan Berchum, musicologen aan de Universiteit Utrecht.

The OtherJosquin zorgt ervoor dat de onderzoeker en geïnteresseerdemuziekliefhebber makkelijk kan schakelen tussen de verschillendeelementen van de editie van een muziekstuk, zonder de context kwijtte raken.  Met de standaarden die binnen hetSURFshare-programma zijn ontwikkeld voor Verrijkte Publicaties,kunnen zij nu muziekpublicaties in samenhang online publiceren engereed maken voor het semantisch web (web 3.0).

Hightech Renaissance

‘InContext’, de VP- visualisatietool van SURFfoundation maaktalle onderdelen in het overzicht aanklikbaar. Men kan dan eenonderdeel naar het midden van de presentatie schuiven en doenomringen door de onderdelen waar het mee samenhangt. Het typerelatie wordt duidelijk aangegeven en het aangeklikte onderdeelbiedt vervolgens een link naar meer informatie.

En zo maakt hightech kennisdeling van de 21^e eeuw eenrenaissance van de Renaissance mogelijk.